Boekweit
Het ontstaan van grutterijen in ons land
hangt samen met de opkomst van boek
weit als voedingsmiddel (afbeelding 3).
Boekweit was al lang voor het begin van
de jaartelling inheems in Nederland
maar pas in de vijftiende eeuw kwam het
op als veldgewas.9 De teelt onderging
een eerste grote uitbreiding in de zes
tiende eeuw toen de graanprijzen sterk
stegen. Dat gebeurde opnieuw toen aan
het eind van de achttiende en het begin
van de negentiende eeuw de graanprij
zen tot ongekende hoogten stegen. In de
eerste expansiegolf verscheen -ergens
tussen 1560 en 1573- een eerste 'gortros
molen' in Alkmaar. De stad zou uitgroei
en tot 'de hoofdstad van de grut-
terijnering'. Alkmaarse gort werd een
door heel Holland bekend product. In de
bloeiperiode rond 1630 waren er in Alk
maar ruim 70 grutterijen. Halverwege de
zeventiende eeuw was dat aantal echter
gezakt naar een stuk of 25. Men weet die
achteruitgang aan de opkomst van grut
terijen in de Zaanstreek en op het platte
land waar goedkoper geproduceerd kon
worden.10 De grutterij van Graft zou dan
een van die plattelandsbedrijven zijn ge
weest.
Het succes van boekweit had alles te
maken met de soms zeer hoge opbreng
sten, de relatief lage prijs en de hoge voe
dingswaarde. Ook kon men het gewas
succesvol verbouwen op onvruchtbare
bodems zoals zandgronden (bijvoorbeeld
bij Alkmaar, in het Gooi of in Brabant) of
-in het oosten van ons land- afgebrande
veengronden. Bemesting met stalmest
was niet nodig. Er zaten ook wel een
paar nadelen aan boekweit. Het gewas is
bijzonder gevoelig voor nachtvorst. Ook
is het meel minder geschikt om brood
van te bakken. Boekweit werd daarom
genuttigd in de vorm van pannekoeken
en pap (afbeelding 4). Dat laatste had
boekweit gemeen met haver en gerst:
mensen aten ook deze granen veelal als
pap. In 1776 schreef Le Francq van
Berkhey 'dat er ten platten lande onder
de geringen, en zelfs de middelmaatig
vermogenden, doorgaans tweemaal in de
week boekweiten koeken en grutten met
siroop gegeten worden'.11
Vanaf het begin van de negentiende
eeuw werd de aardappel een geduchte
concurrent voor boekweit. Later in die
eeuw werden ook broodgranen goedko
per. Het gevolg daarvan was dat de
boekweit vrijwel geheel uit Nederland
verdween. Wie thans een veldje bloeiende
boekweit wil zien. kan nog terecht in een
Nederlands of Duits openluchtmuseum.
De plaats van de Grafter grutterij
Wie nu vanuit De Rijp over de Grafter-
baan het dorp Graft binnenrijdt, ziet al
gauw aan zijn rechterhand een paar op
vallend vanuit de rooilijn naar voren
springende panden. Het eerste is de hui
dige kledingwinkel van Scholten, het
tweede het woonhuis van de familie Rid
der-Bakker (afbeeldingen 5 en 6). Op de
plaats van het laatste huis en het daarbij
horende erf heeft de grutterij met bijbe
horend woonhuis gestaan. De locatie is
goed te zien op de vermoedelijk in 1817
gemaakte kadastrale kaart van Graft
4 - Aardewerken keukengerei voor het bereiden
en nuttigen van boekweitproducten. Van boven
af met de klok mee: kookpot, poffertjespan,
papkom, koekenpan.
(collectie Museum In 't Houten Huis; foto auteur)
64
