Uit dit laatste besluit vloeide voort dat de burgemeester-secretaris een verzoek
moest opmaken en sturen aan H. M. de Koningin-weduwe Regentes van het
Koninkrijk, (in 1890 overleed Willem III. Wilhelmina werd in 1898 meerderjarig.
Van 1890-1898 regeerde Koningin Emma als Regentes)
Hierin werd verzocht om ontheffing van de verplichting om gymnastiekonderwijs
te geven op de lagere school van Sint - Pancras.
Want voor dat onderwijs was veel ruimte nodig, zoals een groot lokaal en dat bezat
de school niet. Een speelplaats in de open lucht zou misschien ook nog kunnen -
het was wel niet de meest doelmatige gelegenheid, omdat deze bij slecht weer niet
gebruikt kon worden en er slechts een gedeelte van het jaar gymnastiek zou kunnen
worden gegeven, maar deze was evenmin bij de school aanwezig, dus moest men
noodgedwongen wel ontheffing vragen van de verplichting gymnastiekonderwijs
aan de school te geven.
van loondienst naar kleine zelfstandige
In 1888 vroeg de Commissaris van de Koningin naar de arbeidsomstandigheden in
de gemeente St. Pancras.
Naar aanleiding van zijn vragen antwoordde de burgemeester: Er is in St. Pancras
geen gedwongen winkelnering. Evenmin zijn hier patroons die hun arbeiders ver
plichten hun inkopen in één bepaalde zaak te doen. (in sommige streken van ons
land, o.a. in streken waar veel turf werd gegraven, hielden de bazen er zelf winkels
op na. Ze verkochten daar levensbehoeften tegen erg hoge prijzen en op straffe van
ontslag, waren hun arbeiders verplicht bij de baas hun inkopen te doen).
Verder vertelde hij dat in St. Pancras het loon elke zaterdag ten volle werd uitbe
taald aan de arbeiders. Enkele vaste werklieden hadden boven hun loon een stukje
bouwgrond in gebruik gekregen, dat ze in hun vrije tijd konden bewerken voor
winterprovisie, (aardappelen, sperziebonen, erwten en andere peulvruchten).
Het 'stukje bouwgrond in gebruik gekregen' dat boven het loon werd verstrekt, is
een onderdeeltje van een romanverhaal, dat werd opgenomen in het 32e jaarboek
van West - Friesland Oud en Nieuw (verschenen in 1965).
De titel van de roman was "Aars om mit de wiele
In dit verhaal worden de veranderingen beschreven, die eind 19e eeuw (1880 -
1900) in onze streek plaats vonden.
Samengevat luidde het verhaal:
De hoofdpersoon Jan Duim was boerenarbeider toen in het overgrote deel van
West- Friesland nog de veeteelt werd uitgeoefend.
96