Kf
I
I ff
Volksziekte dwong Schagen eerder tot afgelasting kermis
1'
Met dank aan Peter Groenveld en Aad Epskamp.
Het TBC-huisje, Frank van Loo, Zijper Museum, Schagerbrug
http://www.tbchuisje.nl/
Veertig dagen
Er komt in deze periode aandacht voor reine riolen, sloten,
urinoirs et cetera en voor voedsel en leefomstandigheden in
zijn algemeenheid. De 19e eeuw moet nog aanbreken wanneer
jBMj'd
Vooral zon
Ziet men (te veel) zon tegenwoordig als een gevaar voor huid
ziektes, in andere tijden was zon dus de remedie tegen verzwakte
(stads)kinderen (de bleekneusjes) en chronisch zieken die in een
tehuis of sanatorium op krachten konden komen. In Bergen en
Petten (het Gemeenelandshuis en opvolger het Kleuterhuis in het
Corfwater) staan ze nog. Sanatoria vinden we in Zwitserland (in
de ijle lucht van Davos) en in de Duitse kuuroorden. In Neder
land stond Hilversum bekend om zijn tbc-huisjes, met zorg. Maar
wie had daar geld voor? Nee, onze regio moest het doen met de
mini-huisjes en een afbreekbaar gebouwtje bij het Schager Slot.
itTi jttRr i
B’ is
Sfff m |B
Voor onze voorouders in ieder geval niet. We gaan een stap
terug in de tijd. Quarantaine, tweede golven, nieuwe uitbraken,
de zoektocht naar een vaccin - we zijn er ook in de kop van
Noord-Holland bekend mee.
We schrijven 1830 wanneer cholera ons land bereikt. De
beruchte ziekte krijgt al snel de bijnaam de blauwe dood en zal
pakweg 35 jaar bij ons blijven. Aanvankelijk wordt de over
dracht gezocht in rottend fruit en stilstaand water. Een nieuwe
ziekte, men weet er nog te weinig van, hoe herkenbaar. In ieder
geval besluit de gemeente Schagen tot een kermisverbod op
3 augustus 1832. Een ophoping van mensen en drinkgelagen
zal de besmetting van cholera bevorderen. Varkensvlees, ook
verdacht, gaat in de ban. Het lijkt een verstandige beslissing, een
dodenpiek blijft de marktstad bespaard.
Een tweede golfin 1855 maakt in Schagen wel veel slachtoffers.
Een vaccin in het volgende decennium laat de ziekte pas luwen.
Nadat Edam een nieuwe uitbraak meldt, moet Schagen ook aan
isolatie doen vinden dr. Melchior en dr. Ensing. Thuis-isolatie
zoals nu is geen goed plan, gezinnen zijn er te groot voor. De
keuze valt op een barak die op het Slotterrein wordt geplaatst
(zie foto). Ofschoon de verzorging in deze ziekenboeg beperkt
is, kunnen de besmetten in ieder geval in quarantaine. De barak
kan acht man herbergen en is demontabel. Dat hoeft echter in
1915 niet meer, hij zakt dan vanzelf in elkaar.
Het deed vreemd aan, afgelopen zomer in Schagen:
geen kermis, geen West-Friese Markt, geen Popweek
end en geen harddraverij, aangekondigd door de
eerder afgelaste Paasvee. Maar is het zo vreemd?
tyfus, roodvonk en mazelen opduiken. Voor zover bekend maken
de virussen in Schagen geen tientallen slachtoffers. Als bedrei
gender wordt tuberculose (oftewel TBC of tering) gezien. Deze
ziekte, gestimuleerd door ondervoeding, slechte leefomstandig
heden, suikerziekte en chronische longaandoeningen, is hardnek
kiger. Ook toen werd hoesten, spreken en zingen afgeraden. Een
vorm van afzondering wordt als oplossing gezien. Quarantaine
(afgeleid van veertig dagen in isolatie) teneinde anderen niet te
besmetten en net zo belangrijk: rust, hygiëne en zon. De TBC-
huisjes verschijnen.
Het Witte Kruis, de vereniging ter afwering en beteugelen van
volksziektes, speelt een rol in de tot stand komen van het water
leidingnet. In Schagen vanaf 1923, het buitengebied vanaf1945,
terwijl de tering vooral als een plattelandsziekte (besmet door vee
denkt men) wordt gezien. Daarnaast maakt de kruisvereniging
zich sterk voor de TBC-huisjes. In iedere gemeente moet er een
aantal komen. Schagen krijgt er enkele, net als de Zijpe. Die aan de
Groote Sloot en Belkmerweg staan er nog. De vierkante bouwsels
kunnen via het onderstel meedraaien met de zon en bevatten veel
glas (zonlicht en warmte vormen de essentie van de therapie).
Alternatieven als vaccins zijn er niet, medicijnen pas veel later.
Barak op het Slotterrein.
Ton Smakman
22
Bronnen
Heerlijk Schagen, de geschiedenis van een Westfriese markt
stad, H.Th.M. Lambooij, M.G. Pigge, R.J.M. van de Pol en F.
Timmer, Schagen, 1996
Vierkant,
draaibaar
TBC-huisje.
ögfb- 1 MM
Sfc'- - PWfcsr
Krijq de
tering!
