Burgemeesters van Schagen
Gemeentebestuur in spagaat
Bovenstaande periodes zijn van belang om de positie van de
De overplaatsing naar Nederland werd in de nazipartij gezien
als een degradatie, want Seyss-Inquart was in Oostenrijk in
aanvaring gekomen met de SS, die hem een te gematigd beleid
verweet rond het Jodenvraagstuk.
zijn geland in Frankrijk. Hoewel het niet hardop gezegd mag
worden, begrijpen veel nazi’s dat het einde van het Derde Rijk
29 mei 1940- 22 juni 1941: Een tijd waarin Seyss-Inquart
met zachte hand bestuurt en economische uitbuiting groten
deels achterwege blijft. Sterker nog, de Nederlandse economie
leeft in deze periode sterk op door de vele opdrachten uit Duits
land. Ook de in Nederland gelegerde Duitse militairen worden
strak aangestuurd. Velen ervaren in die tijd de Duitse militairen
als ‘correct en beleefd’ Veel landgenoten hadden de bezetting
erger verwacht.
22 juni 1941-6 juni 1944: In dit tijdvak ontwikkelt de strijd
zich steeds ongunstiger voor Duitsland. De kracht van haar
Oorlogsfasen
Het bestuur onder leiding van de rijkscommissaris valt te on
derscheiden in drie perioden:
tewerkstelling in Duitsland) en de verwijdering van
uit de Nederlandse samenleving, geven de bezetting een steeds
grimmiger karakter.
Met de duidelijke opdracht om de sympathie te winnen van
het Nederlandse volk, begint hij als rijkscommissaris aan zijn
nieuwe taak. Bij zijn aantreden krijgt Nederland een voor nazi-
begrippen ‘zachte’ bestuurder in bezet gebied. Tijdens de oorlog
zou hij zich echter fasegewijs ontpoppen tot een meedogenloze
bewindvoerder, die misdaden tegen de menselijkheid beging.
ver de burgemeesters in oorlogstijd is in de
Kakelepost nog niet eerder een groot artikel
gepubliceerd. Wel over Buiskool, maar die werd
na de bevrijding geïnstalleerd en dat valt buiten de
oorlogsperiode. Kenmerkend voor de burgemeesters
van Schagen in vredestijd is, dat zij lang op hun post
bleven. Jan Cornelissen, die in de oorlog opstapte,
en na de oorlog Willem Jan Wognum, dienden de
gemeente elk circa 25 jaar. Hoe anders was het tijdens
de Tweede Wereldoorlog. Evenals veel andere ge
meenten kreeg ook Schagen in de loop van de oorlog
een NSB-burgemeester. Het bleek een tijd van komen
en gaan, met relatief korte dienstperiodes.
Na de capitulatie in mei 1940 kwam Nederland onder Duits
militair bestuur (Militarverwaltung). Lang duurde dit niet, want vijanden neemt toe en ook de Nederlandse economie wordt
al op 29 mei werd een burgerlijk bestuur (Zivilverwaltung) geïn- meegezogen in de oorlogsmodus. Economische uitbuiting
stalleerd. Dat was uitzonderlijk, omdat vrijwel alle bezette landen (waaronder vorderingen van materialen en gedwongen
in Europa een Duits militair bestuur kregen en hielden. Ook tewerkstelling in Duitsland) en de verwijdering van de Joden
België en Frankrijk vielen onder militair bestuur tot het einde
van de oorlog. De bestuurlijke uitzonderingspositie van Neder
land was het gevolg van een door Hitler genomen beslissing. Hij
was van mening dat Duitsland te maken had met een ‘Germaans 6 juni 1944-4 mei 1945: D-Day, de westelijke geallieerden
broedervolk’, dat met zachte hand voor het nationaalsocialisme
gewonnen kon worden. De uitgelezen persoon hiervoor was
Arthur Seyss-Inquart; van oorsprong een Oostenrijkse jurist die nabij is. Van ‘gewoon’ bestuur is, in het nog door de Duitsers
zijn sporen al in het bestuur van het Derde Rijk had verdiend.
bezette deel van Nederland, geen sprake meer (Zuid-Nederland
werd al in september 1944 bevrijd). Onderdrukking, represail
les en vernielingen van infrastructuur zijn gemeengoed. Er valt
niks meer te winnen, het is de tijd van de Hongerwinter.
Duidelijke missie
De installatie van Seyss-Inquart (Reichskommissar für die
besetzten niederlandischen Gebiete) gebeurde per decreet op
29 mei 1940 in de Haagse Ridderzaal, in aanwezigheid van
Nederlandse en Duitse ambtenaren. Hij bekleedde in Wenen de burgemeesters in oorlogstijd te begrijpen. In het eerste oorlogs-
hoogste Oostenrijkse bestuursfunctie na de Duitse Anschluss’ jaar verandert er voor hen nog niet zoveel in de dagelijkse gang
4
in oorlogstijd
Burgemeesters in oorlogs
tijd vielen onder het gezag
van Rijkscommissaris
Arthur Seys-Inquart. Foto:
Bundesarchiv.
