ffl
IV?
f
a
sa
Bd
Puntstempel
Het eerste Nederlandse poststempel met informatie bestaat uit
vette punten, gerangschikt in een ruitpatroon met een getal in
het midden. De officiële naam in het postbedrijfwas ‘nommer-
stempel’. Het nummer geeft het postkantoor van verzending aan.
De nummers werden verstrekt in alfabetische volgorde. Alkmaar
droeg nummer 1 en Zwolle 135 Later kregen nog eens 127
nieuwe postkantoren een puntstempel. Deze stempels waren uit
sluitend voorbehouden aan postkantoren. Hulppost- en bijpost-
kantoren kregen er geen. Schagen behoorde in 1869 tot de eerste
officieel genummerde postkantoren en kreeg de aanduiding 94.
Hoe het nu gaat met een geposte brief in de oranje PostNL-
brievenbus? De post leegt deze in Schagen, maar alles gaat
naar het centrale distributiecentrum in Amsterdam. Ook als
daar poststukken bijzitten die voor Schagen zijn bestemd. In
Amsterdam lezen machines de postcodes en sorteren automa
tisch op bezorgingsgebieden. Ook het stempelen vindt volledig
geautomatiseerd plaats in deze postfabriek. Het resultaat is dat
een brief, die in Schagen is gepost, met een toezendadres in
Schagen, helemaal via de hoofdstad reist en als poststempel
Amsterdam krijgt. Ook de postagentschappen hebben geen
rondstempels meer. Ze kunnen nog wel frankeren, maar stem
pelen niet af. Deze reorganisatie van het postverkeer heeft als
gevolg dat de traditionele ‘post-kus’ uit Schagen met naam en
datum/tijd verleden tijd is geworden.
Rondstempels
Een grote stap voorwaarts is het kleinrondstempel dat in 1875
werd ontwikkeld. Het bestond uit een binnen- en buitencirkel.
De datum en het jaarstal staan in de binnenste cirkel. De naam
van de maand was afgekort tot drie letters en in het jaartal waren
de eerste twee cijfers weggelaten. Tussen de twee cirkels stonden
de plaatsnaam en een uur-aanduiding. Het was het eerste Neder
landse poststempel met een tijdaanduiding in diverse tijdvakken.
Enkele jaren later wordt ook het grootrondstempel ingevoerd.
Het is qua opzet vergelijkbaar met het kleinere type met enkele
herschikkingen van de plekken met informatie. Zo staat het
volledige jaartal nu onderin het stempel en worden de maanden
aangeduid met Romeinse cijfers. Het grootrondstempel past qua
formaat niet meer op een postzegel; om het volledig te kunnen
lezen moet de zegel nog op (een deel) van het poststuk zitten.
steeds. In 1951 wordt het vertrouwde ‘witte postkantoor’ aan
de Laan gerestaureerd. Als halverwege de jaren zestig de grote
nieuwbouwplannen in Schagen van de grond komen, barst de
Laan-locatie door het stijgende inwonersaantal in de gemeente
al snel uit haar voegen. Enige tijd gebruikt de post als extra werk
ruimte een leegstaande instructiehal van de Technische School
aan de Nijverheidsstraat.
Het voordeel van een puntstempel was dat de plaats van verzen
ding te achterhalen was. Bovendien maakten de vette punten het
lastig om de inkt van de zegel te verwijderen. In 1893 komt een
einde aan de productie van dit type stempels. Het stempelen
ermee gaat wel langer door, want het was gebruikelijk dat de
stempels pas werden vervangen als deze waren versleten.
Van het rondstempel komen in de 20e eeuw diverse andere
varianten in gebruik. De vele tijdsaanduidingen worden in de
loop van de tijd wel teruggebracht, omdat aan deze specifieke
ureninformatie minder behoefte ontstond. Nog altijd gebruiken
de distributiecentra van PostNL rondstempels die hun oorsprong
vinden in de eerste versies uit de 19e eeuw.
Opkomst en ondergang Nieuwstraat
De grote stap voorwaarts komt op 10 april 1978 als het post
kantoor aan de Nieuwstraat 14 wordt geopend. Het door het
lokale architectenbureau Bakker Boots ontworpen gebouw is
voor Schagen het eerste nieuwbouw postkantoor. Twee decen
nia lang bruist het kantoor van de overvloedige poststromen,
maar vanaf 1999 lopen de volumes snel terug. In 2009 besluit
het postbedrijf om de vestiging aan de Nieuwstraat te sluiten.
Daarin staat Schagen niet alleen, want alle postkantoren in Ne
derland gaan dicht. Het gebouw blijft wel bestaan; het huisvest
nu de Action-winkel. Na de sluiting van het officiële postkan
toor nemen bestaande, zoals in het winkelcentrum Walder-
vaart, en nieuwe postagentschappen (Plukker in het Makado
bijvoorbeeld) de rol in het postverkeer over. Ook de Schager
postbussen verhuisden na de sluiting van het postkantoor van
het ene adres naar het andere. Steeds minder bedrijven hebben
nog een postbus, zij vertrouwen voor hun reguliere communi
catie op digitale kanalen.
I s
TRISTAN
DA CUNHA
16
Sir Rowland Hill is
de uitvinder van de
postzegel, zijn portret
siert vele uitgiften.
Naast post, handelde het postkantoor ook (giro)geldzaken af.
Om de waardevolle locatie te beschermen beschikte men over
een eigen bedrijfsbrandweer aan de Laan. Foto Niestadt.
