Uit de schatkamer van Vreeburg
De oudste
Zo’n elektrische toverlantaarn is eigenlijk alweer de opmaat tot
de diaprojector, zoals de ouderen onder ons die nog wel ken
nen. Juist, van die eindeloze dia-avonden bij Oom Koos en tante
Zus, waarop geen detail van hun Italië-reis ongetoond bleef...
holle spiegel het licht van een zwak vlammetje ofeen lampje,
dat schijnt door een figuurtje op een glasplaatje, en via een lens
wordt dat plaatje op een wit oppervlak geprojecteerd.
En als de kamer dan echt pikkedonker is: voila, dan hebben we
beeld!
De bloeitijd van de toverlantaarn loopt, ook in Nederland,
van ongeveer 1840 tot circa 1900. Dat is vooral te danken
aan een aantal technische verbeteringen: betere lichtbronnen
(kalklicht, paraffinelamp, gaslicht, uiteindelijk elektrisch licht),
betere objectieven, de productie van grote hoeveelheden platen,
fotopositieven op glas. Met grote lantaarns, vaak met twee of
drie lenzen boven elkaar waren voorstellingen voor honderden
personen tegelijk mogelijk.
Vanafhet midden van de 19e eeuw zijn in Nederland tiendui
zenden lantaarns verkocht, vooral van de Duitse fabrikanten.
Vreeburg beschikt over een kleine maar fraaie collectie. De
oudste is wel heel erg eenvoudig, met een kaarsenhouder en een
nogal basaal aandoend lensje. Andere toverlantaarns zijn wat
geavanceerder, en pronken met een sjiek afgewerkte buitenkant
en een fraaie in messing gevatte lens.
En de nieuwste van het stel heeft formaat bakbeest, en bezit al
een elektrisch lampje, maar wordt bovendien bekroond met een
geheimzinnig torentje met een enorme knop erop.
Wat een verschil met vroeger, denk je dan, als je door het depot
van Vreeburg dwaalt, en de kleine verzameling toverlantaarns
ziet die daar staat.
De toverlantaarn (vroeger laterna magica genoemd) is waar
schijnlijk rond 1654 uitgevonden door Christiaan Huygens.
Een vriend van Huygens, de Hollandse Jezuïet Andreas Taquet,
zou omstreeks die tijd de eerste ‘magische’ voorstelling voor een
publiek hebben gegeven.
Het principe is simpel: in een donkere doos weerkaatst een
ven een leuk YouTube filmpje laten zien op je
smartphone, de vakantiefoto’s showen op je
TV, of met een beamer dat filmpje uit je kindertijd
vertonen: tegenwoordig draaien we ons er de hand
niet meer voor om.
Martin van der Jagt
10
Boerderij-en rijtuigmuseum Vreeburg Loet 14 1741 BP Schagen
0224 21 69 06 info@museumvreeburg.nl
Tover
lantaarn
