blik; Sybout Jansz.
De commissie kon verder met haar macabere werk...
In hoeverre was de aanpak van de onderzoekscommissie in over
eenstemming met de juridische regels van de zestiende eeuw?
Nanning Coppenz. zou uiteindelijk bezwijken voor de tortuur.
Weliswaar bekende hij verraad te hebben gepleegd maar dit
herriep hij op het schavot. Door het folteren en beloften (men
zou hem in leven laten als hij bekende) had hij zijn bekentenis
gedaan.
BleefPieter Nanningsz. over. Hij kwam, de wanhoop nabij,
uiteindelijk met de door de commissie zo gewenste bekentenis.
Nanningsz. handelde in opdracht van een drietal burgers. Twee
De martelingen werden verricht door een drietal mannen.
Deze beulen, ook wel scherprechters genoemd, waren Jacob
Michielsz. afkomstig uit Luxemburg en slechts tweeëntwintig
jaar oud, een persoon Boeckgen genaamd en Michiel Heugelcke.
Zij voerden hun vreselijke werk, evenals de commissieleden,
vaak in beschonken toestand uit. Ofdat was om de wreedheid te
bevorderen of om hun menselijke gevoelens juist uit te schakelen
is onbekend.
Noten
Vooropgesteld; tortuur was een gebruikelijk middel in het
zestiende-eeuwse repertoire. Maar voordat het gebruikt mocht
worden moest aan een aantal voorwaarden zijn voldaan.
De juridische grondslag voor het gebruik van de pijnbank werd
geleverd door Sonoy, als hoogste bestuurder van het gebied.
Er moesten twee goede getuigen zijn van de misdaad van de
verdachte. In deze zaak was dat problematisch. Degenen die de
boeren beschuldigd hadden waren zelf gemarteld en hadden hun
beschuldigingen op het schavot herroepen.
Ook was het stellen van suggestieve vragen verboden. Dit werd
wel degelijk gedaan door de commissie (ze noemden meerdere
keren de namen van verdachten in het bijzijn van de gemartel-
den) maar dit was dus onrechtmatig.
Dan was het zo dat een verdachte maar twee keer op de pijnbank
gelegd mocht worden. Ook hier sloeg de commissie de juridi
sche plank dus volledig mis (8).
Kennelijk waren er in Alkmaar te veel pottenkijkers, want begin
september besloot de commissie het verhoor in Schagen voort
te zetten. Het slot van Schagen, één van de hoofdkwartieren van
Sonoy, was kennelijk een geschiktere plaats om in alle besloten
heid het wrede werk van de commissie te voltooien.
Hier werden beide verdachten nog eens tien keer op de pijnbank Ook hij kwam op een gruwelijke manier aan zijn einde. De straf
gelegd. Het repertoire dat scherprechters ter beschikking stond
was verschrikkelijk; allereerst het vastsnoeren op de pijnbank,
ook kregen beide heren, net als Coppen, te maken met verbran
ding door middel van het gebruik van brandewijn, kaarsen, pek
en zwavel. Hierdoor was bij Nanning “al syn vel van syn keele
Tevens werd hun nachtrust verstoord en kregen ze alleen zout
eten zonder drinken, wel zes dagen lang. De geslachtdelen
werden “bewerkt”.
Er werden zelfs dieren gebruikt om te folteren, onder andere tor- kwamen er uit Hoorn; Jan Jeroenz. en Piet El, één uit Medem-
ren (graafwespen?) en ratten.
Vooral het gebruik van de ratten was afschuwelijk. De rat werd
op de buik van het slachtoffer gezet. Over het beest heen werd
een stolp ofhouten kistje gezet waarop de beul een vuurtje kon
stoken. De rat raakte in paniek en kon nog maar één kant op
die stond op verraad was dat het hart van de schuldige op het
schavot uit het levende lichaam werd gesneden. Aldus gebeurde
op 1 oktober 1575 in Hoorn. Daarna werd hij gevierendeeld,
de delen werden bij een van de stadspoorten opgehangen. Zijn
hoofd werd aan een staak bevestigd en uit de kerktoren van
tot syn naevel toe [was] afgebrant, sulcx datter niet een vinger Wognum gestoken, als waarschuwing aan het volk wat er met
breet heels aen en was’’(6). verraders gebeurde.
niiuiinnuuc
Philip van der Zee
12
De pijnbank. Volgens voorschrift zijn gerechtsofficier, twee
rechters en een secretaris aanwezig. Gravure uit Jos de
Damhouder, Practycke ende handbouck in criminele zaken.
1) Van Nierop, p 152.
3) Dagboek Wouter Jacobz., p 210.
4) Van Nierop p 156.
5) Van Nierop, p 160.
6) Heerlijk Schagen p 105, Slot Schagen p
87, Van Nierop p 164.
7) Attestatie Cornelis Jansz. En Baertgen
Hermansdr, f 6, attestatie Stijn Jansdr, f 3.
8) Van Nierop p 167.
9) Van Nierop p 174, 175, Heerlijk Schagen p
105, Slot Schagen p 87.
(7)
