Deel 2
Water speelde een cruciale rol in de verdedigingsstrategie van
Op het schilderij is de bestor
ming van de Friese poort te
zien op 29 augustus 1573.
Op de voorgrond aan de
rechter kant is een schans
te zien. Ook is een carré van
piekeniers afgebeeld.
Ook was het land achter de waterlinie en schansen niet erg
geschikt voor het optrekken van een groot modern leger. Een
Engelse tijdgenoot en bezoeker, Owen Feltham, sprak over het
gewest Holland als ‘the great bog of Europe. There is not such
another marsh in the world’. (4)
Het Spaanse leger kon zich, in dit door sloten, dijken en vaarten
doorsneden land, niet in de juiste slagorde opstellen. De cava
lerie, belangrijk voor de uiteindelijke overwinning, kon hier een
al in 1573 onder water gezet. Tot grote schrik en onder protest
van de plaatselijke boeren. Deze waterlinie liep van de Zijpe via
hoeveel manschappen een vendel bestond was niet helemaal
duidelijk. Officieel behoorden er 300 soldaten toe. Maar soms
was het aantal niet hoger dan zo’n 200 man.
tierd die de schutterij moesten helpen met de verdediging. De
rest van de negentien vendels werden ingezet bij de bedreigde
zuidelijke grens. (2)
Hoe was de verdediging van het Noorderkwar
tier georganiseerd?
Sonoy beschikte over een leger van boeren en professionele
soldaten om het gebied te verdedigen. Naast negentien huur
lingenvendels (het vendel was de belangrijkste eenheid binnen
de toenmalige legers) was de verdediging van het gebied dus
afhankelijk van de inzet van de plaatselijke bevolking. De ven
dels bestonden uit professionele soldaten die voor het grootste
deel uit de noordelijke provincies kwamen. Ook stonden er
700 Duitse huurlingen klaar om het gebied te verdedigen. Uit
et Spaanse leger was in de zestiende eeuw het
machtigste in Europa. Dat leger stond nu op het
punt in het voorjaar van 1575 het Noorderkwartier in
te nemen. De leider der opstandelingen of gouverneur In de meeste ommuurde steden werden twee vendels ingekwar-
van het gebied, Diederik van Sonoy, moest rekening
houden met een aanval van drie kanten.
Het Oosten werd bedreigd door Caspar de Robles, op het
strand van Petten dreigde het Spaanse leger een landing uit te
voeren en vanuit Schoorl stond Gilles van Berlaymont, heer van Sonoy Op zijn bevel waren de Zijpe en gebieden rond Alkmaar
Hierges, klaar met een leger van 3000 man om de Noordkop
binnen te vallen. Hij had het bevel gekregen van landvoogd
Requesens om in West-Friesland de tactiek van de verschroeide de Rekere naar Alkmaar dan via de Schermer en de Zaan, de
Wormer en de Purmer naar Monnickendam dat aan de Zuider
zee lag (zie de kaart). (3)
De gouverneur liet mannen uit het Noorderkwartier oproepen
om schansen achter de waterlinie te graven. Deze schansen,
aarden wallen waardoor de verdedigers werden beschermd te
gen vijandelijk vuur, werden bemand met soldaten die moesten
verhinderen dat het Spaanse leger de waterlinie overstak.
aarde toe te passen. Vee, graan, hooi, boter en vruchten en vis
zouden worden vernietigd. Dat zou de opstandelingen niet
alleen schrik aanjagen maar ze ook economisch hard treffen.
Door een dreigende hongersnood zouden de belangrijkste
West-Friese steden, waaronder Schagen, zich snel overgeven. (1)
De martelaren
van Schagen
Het beleg van Alkmaar. Detail
uit het schilderij van Pieter
Adriaanz Cluyt uit 1580.
16-
