De arbeiderswoning van de familie
Wilps stond op het kadastrale perceel
C544 op de hoek van de driesprong
Nes/Korte Snevert/lange Snevert nu
Nes/Lutjewallerweg/Snevert.
Het stukje grond waarop nu een
wegwijzer en een schakelkast staan.
stand der gemeente SCHAGEN, verschenen Teunis Wilps, arbeider,
oud tweeënvijfiig jaren, wonende te Schagen, vader van de na te noemen
overledene, en Jacob Snijders, van beroep arbeider, oud zevenentwintig
jaren, wonende te Schagen, geene betrekking van de overledene, die
ons hebben verklaard dat op den Drieëntwintigsten dezer maand,
des voormiddags ten vijf ure, in het huis staande alhier, aan de Korte
Snevert Wijk G nummer dertig, in den ouderdom van zeventien jaren,
drie maanden, is overleden Geertje Wilps, van beroep zonder, geboren
te Barsingerhorn en wonende te Schagen, dochter van eerstgemelden
aangever, en van Antje Meuleveld, zonder beroep, wonende te Schagen.'
Het Dienstbodenregister van Den Helder
De stadskom van Schagen heeft Elisabeth Kweldam niet weten
te bereiken. Bij Korte Snevert G 30 kon ze niet verder. Daar werd
ze liefdevol opgenomen en verzorgd door Theunis Wilps en
zijn vrouw Antje Meuleveld, met hun twee dochters Geertje en
de 5-jarige Antje. Elisabeth Kweldam kwam erbovenop, Geertje
raakte besmet en stierfop 23 januari 1883. Was het schaamte?
Was het de schande een ziekte met dodelijk gevolg te hebben
overgedragen? Gooiden haar werkgever Jan de Vries en haar
vader beiden de deur voor haar dicht? In elk geval verhuisde
Elisabeth op 29 januari 1883, met de dood van Geertje Wilps op
haar geweten, naar Den Helder. Daar had ze een zus wonen die
twee weken eerder haar man had verloren. Vier maanden later
werd Elisabeth ingetekend in het Dienstbodenregister van Den
Helder, waar ze een jaar werkte bij de lorrenman en opkoper
Gerrit van Praag. Ze verkaste naar Amsterdam, keerde naar
de marinestad terug en kreeg daar ongehuwd twee kinderen.
De eerste, Jan, overleed al na zes dagen. De tweede noemde ze
Martinus.
Goed dat al die registersakten en
kaarten bewaard zijn gebleven
De Huwelijksakten
Zes jaar na haar vertrek uit Schagen trad Elisabeth Kweldam op
20 februari 1889 te Den Helder in het huwelijk met Gielia Gib
bon, een marinier a&omstig uit Gouda. Aan de huwelijksakte
is de volgende clausule toegevoegd: 'En hebben de comparanten
ons bij deze verklaard te erkennen een kind van het mannelijk geslacht,
sten Augustus achttienhonderdachtentachtig, waarvan de geboorteakte
hierbij wordt overgelegd.' Elisabeth ondertekende de akte met Be-
tje, dan weten we dat ook. Men zou denken dat Gielia Gibbon
met Elisabeth Kweldam grootmoedig een ongehuwde moeder
heeft geëcht. Maar bij raadpleging van Gielia's stamboom zien
we dat zijn vader Martinus heette. Tien tegen een dat de koene
marinier zelfde verwekker was van Betje's tweede kind. De
kleine Martinus Gibbon werd groot en trad in de voetsporen
van zijn vader: hij ging bij de marine. Hij huwde als onderof
ficier in 1915 te Oudewater Cornelia Maria van den Heuvel.
Het huwelijk bleefkinderloos. Martinus overleed 19 september
1966 in Ede; met hem eindigt de familielijn van Betje Kweldam.
De Gezinskaarten
En wat was er geworden van Theunis Wilps, zijn vrouw en zijn
enig overgebleven dochtertje Antje? Ook zij waren in 1883
immers 'door den typhus aangetast'. Welnu, in haar editie van
18 februari 1883 schreefde Schager Courant: 'Moesten wij in
ons vorige nummer berichten dat de menschlievende arbeider, die het
Schagensch dienstmeisje had opgenomen, met zijn geheele gezin aan
den typhus leed, nu is Vrijdagmiddag de vrouw van dien man ook
reeds overleden, zij zou heden middag worden ter aarde besteld.' In
de overlijdensakten vinden we de bevestiging. Op 15 febru
ari 1883, 's morgens te vier uur, overleed ook de moeder van
Geertje Wilps in haar ziekbed. Vader Theunis daarentegen
werd de gevreesde bacterie de baas. Hij verhuisde met de kleine
Antje van de Korte Snevert naar Noord 15 en stierf daar op 31
oktober 1911, 81 respectabele jaren oud. In de Gezinskaarten
1911-1920 is opgetekend dat Antje tot zijn overlijden bij hem
is blijven wonen. Haar huwelijk mocht hij net niet meemaken,
maar hij sloot zijn ogen in de geruststellende wetenschap dat
zijn dochter aan haar toekomst had gewerkt. Zij trouwde een
maand na haar vaders dood met de molenaarsknecht Hendrik
de Boer uit de Nieuwstraat, vijf maanden zwanger van haar
eerste kind, dat haar enige zou blijven. Maartje Anna de Boer
werd op 9 april 1912 geboren aan de Thorbeckestraat B 122.
Zo kreeg dit dubbele familiedrama toch nog een nakomeling
en kent u wellicht kindskinderen, die misschien niet eens weten
wat zich in 1883 in hun familie heeft afgespeeld. Goed dat al die
registers, akten en kaarten bewaard zijn gebleven.
Peter Groenveld
