Hoe zag Schagen eruit voordat het in 1415 stadsrechten kreeg? Daarover gaat dit stuk. Waarschijnlijk is er na het toekennen van die stadsrechten voorlopig weinig veranderd. Er zullen huizen en huisjes afgebroken en weer opgebouwd zijn; ze waren kwetsbaar en altijd van hout. Toch was er al veel veranderd aan en in Schagen voordat het dorp stadsrechten kreeg van graafWillem VI. Het 'oorspronkelijke' Schagen zag er wel heel anders uit dan wat we nu kennen. De schepenen De stadsbestuurders waren al voordat Floris V in 1287 de West-Friese contreien onderwierp aan zijn gezag, actief in alle West-Friese dorpen en stadjes. Dat waren de schepenen en de burgemeesters, ook al hadden ze waarschijnlijk nog andere namen. Een gemeenschap moest worden bestuurd, dat wisten ook degenen die in de 10e en volgende eeuwen leefden. Hoe ze dat deden, blijft hier in het midden, maar dat er een 'natuurlijke' neiging is in elke gemeenschap het bestuur toe te vertrouwen aan de rijkste, de machtigste, de sterkste, de invloedrijkste per sonen, zoveel is wel duidelijk. Als deze mensen al niet zelfhet heft in handen namen, om dezelfde redenen. In latere teksten komen we nog steeds betitelingen als voornaamste, oudste, als elderman en olderman tegen. In Schagen heet een van de pol- dertjes in oude tijden de Oldermanskaag. In de periode na de onderwerping door Floris V blijven de schepenen actief, omdat de graaf zo verstandig was het bestuursapparaat zoveel mogelijk onaangetast te laten. Wel zette hij het naar zijn hand door de schout te benoemen, die namens hem optrad als ordebewaar der, maar ook als aanklager in de kleinere juridische aange legenheden. Daarboven, een veel groter gebied omvattend, benoemde hij de baljuw, die de rechtszaken van de edelen en welgeborenen afaandelde. En daarboven sprak hij in zaken van zeer algemeen ofwel direct grafelijk belang zelfrecht, ofliet dat doen door zijn Raad, de latere Hoge Raad ofHofvan Holland. De schepenen echter bestuurden samen met de burgemeesters (een soort dagelijks bestuur vormend) en de vroedschap de gemeenschap, het dorp ofde stad. Daarnaast was er nog een mogelijkheid in een groter verband overleg te voeren, er werd dan zoals dat heette een werfbijeengeroepen. Deze kwam op afroep en indien noodzakelijk bijeen op een bepaalde plaats, die daarvoor geschikt bevonden was. Elke gemeenschap stuurde haar afgevaardigden daarheen. De wijken, of buurten Hoe de schepenen werden benoemd voordat Floris V de macht kreeg, staat niet vast. Hoe het gebeurde in de tijd tussen 1287 en 1415 is ook niet bekend. Met ingang van het verkrijgen van het stadsrecht is er meer bekend. Het privilege en handvest dat toen verkregen werd, heeft in principe gefunctioneerd tot de Franse tijd aan het eind van 18e eeuw. De schepenen werden benoemd uit de 50 rijksten, maar wel zo dat ze - zeker in het begin - de diverse delen van de gemeen schap vertegenwoordigden. De boonloting die elders al vaak is beschreven, zorgde voor een zo evenwichtig mogelijke benoe ming over de diverse wijken ofbuurten. Om deze laatste is het hier begonnen. Schagen telde zeven wijken, te weten Hemkewerf Wijbedewerf Loet, Nes, Dorpen, Grotewal en Lutjewal. Als we deze opsomming bekijken, dan zijn er een paar opval lend ontbrekende wijken, te weten Markt of Hoogzijde en Laagzijde (ofdie alle drie ineen) evenals de Hoep. En ook geen Avendorp, Tjallewal en Tjaarsdorp. Betekent dit dat we ervan moeten uitgaan dat deze wijken in vroeger tijden ontbraken, of zo klein waren, dat ze geen vertegenwoordiging konden afvaardigen, zonder dat er scheve verhoudingen ontstonden? Waarschijnlijk dit laatste, maar het eerste is niet onmogelijk. De benoeming van de schepenen en het bijeenroepen van de vroedschappen uit deze wijken dwingt ertoe, om aan te nemen dat de genoemde zeven buurten samen het Schagen vormden in de vroegste tijden. Dat moet een flink aantal eeuwen lang het geval zijn geweest, terwijl de overige 'buurten' ofnog niet bestonden of zo klein waren dat ze nog niet 'meetelden'. Het landschap Eerst iets over villa Scagha, of zoals het ook te vinden is in de documenten van de abdij van Egmond, scagon. 'Scagon' wil zoveel zeggen als 'bij de struiken', 'bij de bosjes'. De oude naam voor Wieringen is 'wiron' en dat betekent 'bij de heuvels'. De uitgang '-on' in het Oud-Nederlands, zeggen de taalgeleerden, betekent 'bij' ofook 'voor' (in de betekenis van ten behoeve van), het is een derde naamval meervoud. Nu lijkt het vanzelf sprekend dat je een plek in het landschap alleen zo noemt, als die plek als zodanig opvalt. Er moeten dus bij en op de plek die ft Schagen maar nog geen stad MT- Roelant Roghman (1627 - 1692) geeft ons een kijkje op het landschap ten zuiden van Schagen. 9

Tijdschriften Regionaal Archief Alkmaar

Kakelepost - Schagen | 2015 | | pagina 9