Hoe zag Schagen eruit voordat het in 1415
stadsrechten kreeg? Daarover gaat dit
stuk. Waarschijnlijk is er na het toekennen van
die stadsrechten voorlopig weinig veranderd.
Er zullen huizen en huisjes afgebroken en weer
opgebouwd zijn; ze waren kwetsbaar en altijd
van hout. Toch was er al veel veranderd aan en in
Schagen voordat het dorp stadsrechten kreeg van
graafWillem VI. Het 'oorspronkelijke' Schagen
zag er wel heel anders uit dan wat we nu kennen.
De schepenen
De stadsbestuurders waren al voordat Floris V in 1287 de
West-Friese contreien onderwierp aan zijn gezag, actief in alle
West-Friese dorpen en stadjes. Dat waren de schepenen en
de burgemeesters, ook al hadden ze waarschijnlijk nog andere
namen. Een gemeenschap moest worden bestuurd, dat wisten
ook degenen die in de 10e en volgende eeuwen leefden. Hoe ze
dat deden, blijft hier in het midden, maar dat er een 'natuurlijke'
neiging is in elke gemeenschap het bestuur toe te vertrouwen
aan de rijkste, de machtigste, de sterkste, de invloedrijkste per
sonen, zoveel is wel duidelijk. Als deze mensen al niet zelfhet
heft in handen namen, om dezelfde redenen. In latere teksten
komen we nog steeds betitelingen als voornaamste, oudste, als
elderman en olderman tegen. In Schagen heet een van de pol-
dertjes in oude tijden de Oldermanskaag. In de periode na de
onderwerping door Floris V blijven de schepenen actief, omdat
de graaf zo verstandig was het bestuursapparaat zoveel mogelijk
onaangetast te laten. Wel zette hij het naar zijn hand door de
schout te benoemen, die namens hem optrad als ordebewaar
der, maar ook als aanklager in de kleinere juridische aange
legenheden. Daarboven, een veel groter gebied omvattend,
benoemde hij de baljuw, die de rechtszaken van de edelen en
welgeborenen afaandelde. En daarboven sprak hij in zaken van
zeer algemeen ofwel direct grafelijk belang zelfrecht, ofliet dat
doen door zijn Raad, de latere Hoge Raad ofHofvan Holland.
De schepenen echter bestuurden samen met de burgemeesters
(een soort dagelijks bestuur vormend) en de vroedschap de
gemeenschap, het dorp ofde stad. Daarnaast was er nog een
mogelijkheid in een groter verband overleg te voeren, er werd
dan zoals dat heette een werfbijeengeroepen. Deze kwam op
afroep en indien noodzakelijk bijeen op een bepaalde plaats, die
daarvoor geschikt bevonden was. Elke gemeenschap stuurde
haar afgevaardigden daarheen.
De wijken, of buurten
Hoe de schepenen werden benoemd voordat Floris V de macht
kreeg, staat niet vast. Hoe het gebeurde in de tijd tussen 1287 en
1415 is ook niet bekend. Met ingang van het verkrijgen van het
stadsrecht is er meer bekend. Het privilege en handvest dat toen
verkregen werd, heeft in principe gefunctioneerd tot de Franse
tijd aan het eind van 18e eeuw.
De schepenen werden benoemd uit de 50 rijksten, maar wel zo
dat ze - zeker in het begin - de diverse delen van de gemeen
schap vertegenwoordigden. De boonloting die elders al vaak
is beschreven, zorgde voor een zo evenwichtig mogelijke benoe
ming over de diverse wijken ofbuurten.
Om deze laatste is het hier begonnen. Schagen telde zeven
wijken, te weten Hemkewerf Wijbedewerf Loet, Nes, Dorpen,
Grotewal en Lutjewal.
Als we deze opsomming bekijken, dan zijn er een paar opval
lend ontbrekende wijken, te weten Markt of Hoogzijde en
Laagzijde (ofdie alle drie ineen) evenals de Hoep. En ook geen
Avendorp, Tjallewal en Tjaarsdorp. Betekent dit dat we ervan
moeten uitgaan dat deze wijken in vroeger tijden ontbraken,
of zo klein waren, dat ze geen vertegenwoordiging konden
afvaardigen, zonder dat er scheve verhoudingen ontstonden?
Waarschijnlijk dit laatste, maar het eerste is niet onmogelijk.
De benoeming van de schepenen en het bijeenroepen van de
vroedschappen uit deze wijken dwingt ertoe, om aan te nemen
dat de genoemde zeven buurten samen het Schagen vormden
in de vroegste tijden. Dat moet een flink aantal eeuwen lang
het geval zijn geweest, terwijl de overige 'buurten' ofnog niet
bestonden of zo klein waren dat ze nog niet 'meetelden'.
Het landschap
Eerst iets over villa Scagha, of zoals het ook te vinden is in de
documenten van de abdij van Egmond, scagon. 'Scagon' wil
zoveel zeggen als 'bij de struiken', 'bij de bosjes'. De oude naam
voor Wieringen is 'wiron' en dat betekent 'bij de heuvels'. De
uitgang '-on' in het Oud-Nederlands, zeggen de taalgeleerden,
betekent 'bij' ofook 'voor' (in de betekenis van ten behoeve
van), het is een derde naamval meervoud. Nu lijkt het vanzelf
sprekend dat je een plek in het landschap alleen zo noemt, als
die plek als zodanig opvalt. Er moeten dus bij en op de plek die ft
Schagen
maar nog geen stad
MT-
Roelant Roghman (1627 - 1692) geeft ons een
kijkje op het landschap ten zuiden van Schagen.
9