'Ordonnantie 1798 voor de 'Klapwaakers binnen de steede Schagen'
Nu bellen we bij onraad 112. Bij een grotere calamiteit waarschuwen de autoriteiten de bevolking met de
bekende sirenes die elke eerste maandag van de maand stipt om 12.00 uur loeien als test. Alarmering in
vroeger tijden was vaak een kwestie van alertheid en burenhulp. Voor de donkere uren hadden de steden een
nachtwacht, maar in kleinere plaatsen was die er vaak niet. Schagen stelde in 1709 de eerste klepperwachten
aan. Deze mannen liepen 's nachts hun vaste rondes. In 1798 werd het verder geformaliseerd.
In 1709 besloot het stadsbestuur Schagen, toen nog schout en
schepenen geheten, tot de instelling van een 'klepperwacht'. De
kosten werden gedragen door belastingheffing onder de inwo
ners. Er was een directe aanleiding en het stadsbestuur schreef:
'specialijck in deze conjuncture van tijdt gelden tot 31 maart
1710'. Men ging er blijkbaar vanuit dat het maken van een regle
ment en de instelling van de wachters van korte duur zou zijn.
Dit bleek niet het geval en ook na 1710 werd de klepperwacht,
een soort officiële alarmeringsdienst in Schagen, gehandhaafd.
Straatlantaarns als bezuinigingsmiddel
Vanaf1709 liepen elke nacht twee klapwachten hun ronde.
Hun dienst ving aan rond tien uur 's avonds, affiankelijk van het
seizoen. In die tijd ongeveer het moment dat de meeste mensen
gingen slapen, omdat verlichting in huis (kaarsen, lampolie)
een kostbare aangelegenheid was. Bovendien maakten veel
inwoners in deze agrarisch georiënteerde samenleving lange da
gen en waren ze vroeg uit de veren. Het einde van de wachttijd
liep met de verschillen in zonsopgang in de seizoenen mee. Zo
eindigde de dienst in november om 05.00 uur, maar in maart
bijvoorbeeld al om 04.00 uur. Later werd er beknibbeld op de
uren van de klapwacht om de salariskosten terug te dringen.
Uit de stadsnotulen van 23 november 1733 blijkt de beslissing
om tien grote straatlantaarns aan te schaffen 'om deselve bij
donkere maand des avond en nagts te doen branden'. Dit was
het startmoment van de eerste openbare verlichting in Schagen.
Een doorslaggevende motivatie achter deze aanschafwas het
kunnen bezuinigen op de uren van de klapwacht. Desondanks
bleefdeze in verlaagde urenvorm wel degelijk bestaan. Straat
lantaarns geven de tijd niet aan en ze alarmeren immers niet
bij brand. Bovendien was er op dat moment helemaal geen
geregelde brandbestrijding in Schagen, die werd voor het eerst
pas in 1756 georganiseerd.
Multifunctionele klapwachters
Tot het brandreglement uit 1756 was brandbestrijding een
kwestie van wederzijdse alertheid en hulp. Het reglement voor
de klepperwacht uit 1709 heeft de gemeente zeker geïnspireerd
tot het opstellen van de Orde en Keur voor brandbestrijding in
1756. Ook in dat document wordt uit de doeken gedaan hoe
een en ander dient te verlopen en waar ieders verplichtingen
liggen. Schagen investeerde in het verlengde van deze keur in
de aanschafvan publieke brandbestrijdingsmiddelen, zoals een
handspuit, ladders en emmers. Dit brandbestrijdingsmateriaal
lag opgeslagen in huisjes naast de grote kerk op de Markt. Op
een tekening van Bok uit 1827zijn deze te zien. De tekst op het
linkerhuisje luidt 'Brandspuit No. 1'.
De klapperwacht had voor de inwoners van Schagen diverse
functies: signaleren van onraad (politietaak), tijdmelding en
brandalarmering. Het eerste reglement van de klepperwacht uit
1709 kreeg in 1795 een belangrijke modernisering, een 'update',
zouden we nu zeggen.
Het moment van verandering kwam niet uit de lucht vallen. In
1795 is het de tijd van de Bataafse Republiek. De Franse peri
ode 1795-1810 (Bataafse Republiek tot en met het Koninkrijk
Holland onder Napoleon) bracht veel veranderingen in het
openbaar bestuur en rechtspraak.
Onder Franse invloed
De Bataafse Republiek werd na de 'Bataafse Revolutie uitgeroe
pen' op 19 januari 1795, één dag nadat erfstadhouder Willem V
naar Engeland was gevlucht. Het grondgebied was gelijk aan dat
van de voormalige Republiek der Zeven Verenigde Nederlan
den. De Bataafse Republiek was gevormd naar voorbeeld en
met militaire steun van de Franse Republiek. Hierdoor was
zij een bondgenoot en feitelijk een Franse vazalstaat. Deze
steun werd duur betaald: Nederland moest miljoenen gul
dens betalen voor de Franse troepen die hier gelegerd waren.
In tegenstelling tot Frankrijk, waar de Franse Revolutie snel
radicaliseerde en de guillotine overuren draaide, verliepen de
revolutionaire veranderingen in Nederland redelijk vreedzaam.
Daarbij stonden democratische principes hoog in het vaandel.
Veel meer zaken dan voorheen werden vastgelegd, geregeld en
'Klapwaakers binnen
de steede Schagen'
4
