ttmmttöCOtuöm
li
tnchtoitusttottamt
Een uniek boek: 'Cloesterleven'
dit boch hoert tot scaghen"
De inhoud en het gebruik
Spinnende non.
Catharina van Alexandrië.
'Schagen' aan de naam doet echter een relatie met de stad
Schagen vermoeden. Dat vermoeden wordt bevestigd door
een kanttekening in het cartularium van het kapittel van de
Sint Pancras- of Hooglandse kerk/waarmee het klooster nauwe
banden had. "Sorores istius domus vocantur sorores de Scaghe
quae ibi (h)intraverunt anno quo huc venerunt" staat er op
fol. 111v Vrij vertaald: "De zusters van dit (dat) huis werden
geroepen om zusters te worden in Schagen. En zij traden er
nog in hetzelfde jaar in waarin ze hierheen kwamen." De zusters
uit het klooster Sint Catharina Schagen waren oorspronkelijk
gevestigd te Schagen. Vrijwel zeker is het klooster dus gesticht
door nonnen uit het Sint Catharina-klooster te Schagen en wel
als een dochterklooster. Waarom zij dit klooster uitgerekend in
Leiden stichtten - waar al een aantal Derde Orde-kloosters was
- en wanneer deze stichting heeft plaats gevonden, weten we
jammer genoeg niet. Waren deze vrouwen soms oorspronkelijk
a&omstig uit Leiden? Het moet plaats gevonden hebben in de
glorietijd van het Schager klooster, dus pak weg in de eerste helft
van de vijftiende eeuw. Bestond er toen al contact tussen Scha-
gen en Leiden Speelde de kersverse heer van Schagen hierin
een rol? Je zou het bijna denken, maar weten doen we het niet.
Er is te weinig archiefmateriaal over beide kloosters bewaard
gebleven. Daardoor weten we niet of er ook later nog contacten
zijn geweest tussen het klooster in Schagen en dat in Leiden.
Uit de archieven blijkt dat heel veel kloosters die tot de Derde
Orde van Sint Franciscus het Kapittel van Utrecht, behoorden,
enige vorm van boekenbezit hebben gehad. Niet zo verwonder
lijk als we ons realiseren dat de bakermat van het Kapittel van
Utrecht, de Moderne Devotie, veel nadruk legde op bestude
ring van allerlei geschriften. Veel zusters waren weliswaar het
Latijn niet machtig, maar uit kringen van diezelfde Moderne
Devotie zijn heel veel geschriften in de volkstaal bekend. Veel
van deze boekwerken kennen we helaas alleen uit vermeldin
gen in archiefstukken; het desbetreffende exemplaar is al lang
verloren gegaan.
Van het klooster Sint Catharina in Schagen is in ieder geval met
zekerheid bekend dat men één boekwerk in bezit heeft gehad.
Dat doet vermoeden dat er wel meer boeken zijn geweest, maar
dat blijft bij een veronderstelling, weten doen we het niet. Dat
ene Schager boekje wordt bewaard in de universiteitsbiblio
theek van Gent (Belgie). Het is daar te vinden onder nummer
"handschrift 1764", met de titel "Cloesterleven". Op fol. 74v, het
achterste schutblad, vinden we het bewijs van eigendom: "dit
boch hoert tot scaghen".
Dankzij een uitvoerige masterstudie van ene Arne Willems aan
de universiteit van Gent weten we heel veel over dit handschrift.
Het gaat om een klein boekje: 74 bladen papier van 17,5 x 13
cm in een band die bestaat uit kartonnen platten overtrokken
met perkament. Een dergelijk klein, handzaam boekje doet
vermoeden dat het bestemd was voor persoonlijk gebruik. Dat
blijkt ook wel uit de inhoud: elf korte verhandelingen van de
hand van Johannes Brinckerinck (ca. 1359 - 1419) en een lange
instructiebriefvoor nieuw-ingetreden zusters in het klooster, ge
schreven door Hendrik van Coesfeld (ca. 1350 - 1410). Beiden
behoorden tot de pioniers van de kloosters van de Derde Orde.
Het boekje is in de tweede helft van de 15e eeuw samengesteld.
Alle teksten zijn geschreven in laat-middeleeuws Nederlands
en sober versierd in rood en blauw. Helaas is nergens in de tekst
ook maar enige aanwijzing te vinden over wie in Schagen de
eigenaar of gebruiker van het boekje is geweest. Ging het mis
schien van hand tot hand onder nieuw ingetreden zusters? De
Universiteitsbibliotheek in Gent heeft er ook geen idee van hoe
14
