Uit de collectie van Boerderij- en Rijtuigmuseum Vreeburg
Getoverde.
Bert Siezen
In de verzameling speelgoed van museum Vreeburg
staat een kleine toverlantaarn. Het is een eenvoudi
ge diaprojector, gemaakt van blik, op een dun houten
plankje. Aan de voorkant zit een verschuifbare lens
om op een doek of op de muur te kunnen projecteren.
Binnenin de voet van het 'huis' zit een oliebrandertje,
compleet met lampenglas.
Dit is de lichtbron om de projectieplaatjes te kunnen laten zien. Het
moest dus wel pikkedonker in de kamer zijn. Bovenop het apparaat zit
een soort schoorsteentje om de warme lucht af te voeren. Desondanks
werd het hele geval erg heet. Erg veilig kinderspeelgoed was het dus
volstrekt niet.
Halverwege het toestelletje zit een rekje om een glazen plaatje door
heen te schuiven. Deze projectieplaatjes bevatten altijd vier afbeeldin
gen in een rond kader. Vaak vormen de vier plaatjes een soort stripver
haaltje, wat voor de kleine toeschouwers uiteraard veel vermakelijker is
dan bv. vier boerderijtypes uit Zwitserland. De plaatjes werden er per
dozijn in een doosje bijgekocht. Vaak waren deze doosjes nog duurder
dan het apparaat zelf
In de jaren 1910-1930 waren deze toverlantaarns erg populair. In een
catalogus uit die tijd wordt er een (een veel grotere en stevigere dan de
hier afgebeelde) aangeboden voor f 0,95.
Bij de toverlantaarn in Vreeburg hoort een dozijn zeer kleine projectie
plaatjes, elk slechts ongeveer 2x8 cm. Ook hier vinden we, ondanks
het kleine formaat, weer vier verschillende afbeeldingen per plaatje.
Slechts één serie van vier vormt een stripverhaaltje. We drukken dit
hierbij af helaas in zwart-wit.
Het is bijna niet te begrijpen dat kinderen iets van deze geprojecteerde
afbeeldingen konden onderscheiden, i.v.m. de zwakke lichtbron. Ook
zijn de afbeeldingen nogal slordig met de hand ingekleurd. Voor dit
tijdschrift is wat computerwerk verricht om het geheel duidelijker te
maken. Voor degenen onder u, die moeite hebben met de humor van
een eeuw geleden, komt hier wat uitleg:
1een meisje komt op het strand met een luchtballon aangelopen; drie
mensen, waarvan de linker een krant op zijn schoot heeft, zitten op
een bank te kijken.
2. het meisje laat de ballon (per ongeluk?) los, de drie mensen kijken
de ballon na
3. de ballon vliegt over de hoofden van de toeschouwers, die nog
steeds de ballon nakijken
4. de hele bank met mensen en al tuimelt achterover!
Kinderen lachten zich gek om dergelijke situaties. Het was het hoogte
punt van een kinderpartijtje. De tijden zijn wel wat veranderd....
12 3 4
(N.B. De vier rondjes zijn wat dichter bij
elkaar gezet, om ruimte te besparen.)
