De partij van Sonoy probeert nog een valse
getuige om te kopen en op te voeren
Vredesonderhandelingen tussen de strijdende gewesten
worden gehouden en men komt tot een verdrag7) waarin wordt
vastgelegd om gezamenlijk de Spaanse troepen te verdrijven.
Een andere bepaling van dit verdrag is dat er amnestie wordt
verleend aan alle gevangenen die betrokken zijn bij de troebe
len van het begin van de opstand tot het verdrag.
Niets staat dan meer de vrijlating van Pieter Nanningsz, Piet El,
Sybout Jansz en Jan Jeroensz meer in de weg.
Of toch wel? Het loopt anders.
Als de cellen in het slot van Schagen geopend worden, weigeren
de ex-gevangenen naar buiten te komen.
Zij weigeren de condities van de Pacificatie van Gent. Zij vin
den dat ze niets tijdens de troebelen misdaan hebben en onder
onmenselijke verhoren geleden hebben. Als zij hun vrijheid
onder die condities accepteren, betekent dat zij erkennen mis
daden gepleegd te hebben. Ook om problemen in de toekomst
te voorkomen, willen zij volledig eerherstel, anders lopen ze
nog steeds het risico voor verraders aangezien te worden. Al
leen Sybout Jansz heeft de amnestie onder de bepalingen van
de Pacificatie van Gent geaccepteerd.
Zij bestoken de stadhouder met verzoekschriften, maar vanuit
andere steden wordt er bij Willem van Oranje op aangedron
gen om de gevangenen in Schagen gedwongen onder de
bepalingen van de pacificatie te laten vallen. Want het kan wel
eens zo wezen dat er elders vergelijkbare gevallen zijn.
Op 28 december 1576 verzoeken de gevangenen aan Willem
van Oranje dat wanneer zij het slot in Schagen zullen verlaten,
zij ter beschikking van het gerecht zullen blijven. Maar in janua
ri 1577 stuurt Willem van Oranje een paar afgevaardigden naar
Schagen met de mededeling dat zij alleen onder de bepalingen
van de pacificatie hun vrijheid krijgen. Opnieuw weigeren de
"gevangenen" deze conditie.
Om de vastgelopen zaak vlot te trekken, wordt er in Alkmaar
een onderzoekscommissie ingesteld die uiteindelijk bepaalt dat
het verdere onderzoek in Delft zal moeten plaatsvinden.
En op 9 februari 1577 verschijnt de procureur-generaal in
Schagen om de "gevangenen" op te halen. Maar het personeel
van het slot durft de sleutels van de gevangenis niet af te geven
omdat hun meerderen er niet zijn. Een ijlbode wordt die
meerderen achterna gestuurd, maar als het te lang gaat duren,
neemt de procureur-generaal zelf het initiatief en laat de vier
"gevangenen" uit hun cellen halen. De enthousiaste bevolking
uit Schagen en omringende dorpen laat bij de vrijlating hun
blijdschap, maar ook hun ongenoegen over de slechte behande
lingvan de "gevangenen" luidkeels blijken.
Op 15 juli 1577 worden Jan Jeroensz, Piet El en Pieter Nan
ningsz door de rechtbank ontslagen om zich ter beschikking
van het gerecht te houden 8l Maar er is nog steeds geen sprake
van eerherstel en compensatie voor het aangedane onrecht. Het
proces ter zuivering zal op 25 september 1577 dienen, maar
weer vindt er uitstel plaats omdat op verzoek van Sonoy het
proces zes weken wordt uitgesteld opdat hij zijn verdediging
kan voorbereiden. De partij van Sonoy probeert nog een valse
getuige om te kopen en op te voeren. Maar deze getuige weigert
mee te spelen, en nog dodelijker voor Sonoy vertelt hij op 25
oktober 1577 aan de burgemeesters van Hoorn juist van deze
poging tot omkoping en valse getuigenverklaring.
Dan dient de zaak op 6 november 1577 voor het Hof en wordt
eerherstel verleend aan Jan Jeroensz, Piet El en Pieter Nan
ningsz. Dit eerherstel maakt dan de weg vrij voor een eis tot
schadevergoeding. Nog vaak komt de zaak voor op rollen van
het hof maar ontwikkelingen elders in de Nederlanden maken
dat de positie van rooms-katholieken tussen de gereformeerden
zwakker wordt. Het verdrag dat ooit gesloten is tussen de Ne
derlandse gewesten, de Pacificatie van Gent, en dat uiteindelijk
tot de vrijlating van Jan Jeroensz leidde, wordt beëindigd.
De zuidelijke Nederlanden sluiten een verdrag, de Unie van
Atrecht, en verzoenen zich met het Spaanse gezag 9\ Als reactie
hierop sluiten de noordelijke Nederlanden op 23 januari 1579
zich aaneen via een verdrag, de Unie van Utrecht.
De wens van Jan Jeroensz tot compensatie wordt nog een aantal
malen behandeld zonder dat het tot een financiële regeling komt.
Het verraad dat er nooit geweest is, maar waarvan de mythe een
eigen leven begon te krijgen, heeft geleid tot de gruwelijke dood
van vele onschuldige slachtoffers.
Piet El, Pieter Nanningsz en Sybout Jansz zijn deze zware
periode doorgekomen door Jan Jeroensz. Want zijn rechtsken
nis, zijn volharding, de niet aflatende steun vanuit Hoorn en de
bemoeienis van Willem van Oranje hebben ervoor gezorgd
dat aan deze trieste periode in het leven van Jan Jeroensz en zijn
medeslachtoffers een einde kwam.
Noten:
1 Twee burgemeesters, vier schepenen en de stadssecretaris.
2- De commissarissen die Jan Jeroensz verhoren:Swygt gy
landverrader, gy hoofd van de landverraders!". Waarop Jan
Jeroensz antwoordt:" Wei, wat is dit? Moet ik op al 't gene gy
segt en mynen hals aangaet my niet verantwoorden?".
3- In totaal acht commissarissen, vier van Sonoy, twee uit Hoorn
en twee die door Willem van Oranje benoemd zijn.
4- O.a. de latere raadspensionaris Johan van Oldebarneveit.
5- Spanje vormde met een groot aantal staten van rond de
Middellandse zee de Heilige Liga. Gedurende het bewind van
Karei V en Phillips II heeft Spanje vaak met geleend geld vele
oorlogen gevoerd.
6- O.a. in Zierikzee en in Aalst.
7- Pacificatie van Gent, 8 November 1576.
8 Sybout Jansz uit Medemblik heeft dan de conditie van de
pacificatie geaccepteerd.
9- Unie van Atrecht (Atrecht/Arras 6 januari 1579) gevolgd door
het Traktaat van Atrecht (17 mei 1579). Atrecht/Arras ligt nu in
Noord-Frankrijk, maar t.t.v. de Unie van Atrecht behoort het tot
de Spaanse Nederlanden.
14
Ton Veldman
