De heren van Schagen
en het sta
Hoe zou het in zijn werk gegaan kunnen zijn? Op een dag in het vroege voorjaar van 1415 reed de baljuw
met zijn knechten het dorp Schagen binnen. Men had de stoet aan zien komen en onbewust ging er een
huivering door het dorp. De baljuw kwam nooit 'zomaar' op bezoek en meestal had hij geen vrolijke boodschap.
Zoals altijd hield hij halt bij het rechthuis op het marktplein en liet zijn knecht de boodschap voorlezen aan de
in der haast verzamelde dorpsbewoners. Deze keer was het geen slecht bericht! Het had de graaf behaagd om
Schagen stadsrechten te verlenen. Daarom dienden een ruime afvaardiging van de 'rijkdommen' van Schagen -
de notabelen, zouden wij nu zeggen - zich spoedig bij hem te vervoegen.
Op 12 mei 1415 - zo staat op de akte vermeld - verleent graaf
Willem VI van Holland aan Schagen stadsrechten. Dat is geen
speciale gunst. Schagen staat daarin niet alleen. Een groot aantal
West-Friese dorpen ontvangt in diezelfde jaren ook stadsrech
ten. De graaf van Holland wil op deze manier niet alleen zijn
altij d lege schatkist bijvullen, maar vooral een einde maken
aan de eindeloze stroom klachten over de veel te omvangrijke
baljuwschappen en meer eenheid brengen in bestuur en recht
spraak in West-Friesland.
Het is niet waarschijnlijk dat er met de afgevaardigden van de
dorpen is onderhandeld over de inhoud van de stadsrechten;
daarvoor lijken ze te veel op elkaar.
Vooral de 'rijkdommen' van Schagen, dat wil zeggen zij die bezit
tingen hebben ter waarde van 100 nobelen of meer, zullen blij
zijn geweest met de nieuwe stadsrechten. Zij mogen - als kiesge
rechtigden - op nieuwjaarsdag door middel van de boonloting
voortaan hun eigen stadsbestuur kiezen, zelfkeuren, of verorde
ningen, maken en in de vierschaar recht spreken over hun eigen
stadgenoten die nu 'poorters' worden genoemd.
Voor de minder rijke, bezitloze of arme inwoners van Schagen
verandert er weinig: zij hadden in de oude situatie geen zeggen
schap en krijgen ook nu, met de invoering van de stadsrechten
geen invloed.
Het had de graaf behaagd om
Schagen stadsrechten te verlenen.
Schagen is amper 10 jaar gewend aan haar zelfbestuur of de
situatie verandert weer ingrijpend. Philips van Bourgondië is
inmiddels regerend graaf van Holland. Hij geeft Schagen en
de Schagercogge in rechte leen aan zijn bastaard-oom Willem,
'de bastaard van Holland'. Willem staat bekend als een trouw
en loyaal lid van de familie en heeft zijn sporen verdiend in de
eindeloze oorlogen met de Friezen en tijdens de kwestie van de
erfopvolging rond Jacoba van Beieren. Voor deze trouw wordt
hij nu beloond. Waarschijnlijk krijgt hij er wel de opdracht bij
om zich ook daadwerkelijk in zijn nieuwe gebied te vestigen,
zodat de graaf van Holland gemakkelijker zijn invloed kan laten
gelden in het altijd roerige en onbetrouwbare West-Friesland.
Als gevolg van de rol van de West-Friezen tijdens de 'Jacoba-
kwestie' hadden ook 'die van Schagen' hun stadsrechten moeten
inleveren.
Willem belooft bij zijn inhuldiging als heer van Schagen plech
tig dat hij alle rechten en privilegiën van de stad zal eerbiedigen.
Hij toont zich een ware heer van Schagen en verleent de stad op
6 augustus 1427 nieuwe, uitgebreide stadsrechten. En dat was
zeer tegen de zin van de graaf van Holland.
Willem, de bastaard van Holland, de eerste heer van Schagen,
toont zich een goede heer voor Schagen. Hij laat niet alleen
het kasteel, als woonplek voor hemzelf en zijn familie, bouwen,
maar vervangt rond 1460 ook het oude tufstenen kerkje door
een veel grotere en mooiere kerk. Doordat de heer er woont,
is de stad bestuurlijk centrum van de heerlijkheid en dat zorgt
voor nijverheid en bedrijvigheid. Zonder enige twijfel heeft
Schagen lang voor 1463 al iets van een markt gehad. We komen
ook voor dat jaar al het 'marktveld' en de 'marktplaats' tegen. Op
10 februari 1463 bevestigt de eerste heer van Schagen dit feit
echter met een officiële, gezegelde akte.
De heren en vrouwen van Schagen laten er doorgaans geen
twijfel over bestaan: zij zijn heer en meester over Schagen en de
Schagercogge en hebben dus altijd het laatste woord. Burge
meesters en schepenen van Schagen daarentegen stellen zich
doorgaans zeer krachtdadig op als het erom gaat de rechten van
een gespannen
verhouding
