over de marteldood van verschillende overtuigde christenen.
Dat mensen bereid waren te sterven voor het christelijke geloof
zal menig Fries ervan overtuigd hebben dat het beter was
christen te worden. De wonderen die werden verricht door ver
scheidene missionarissen, zullen hier ongetwijfeld toe hebben
bijgedragen (hiervóór hebben we al enige voorbeelden kunnen
lezen). Deze werden opgetekend in de zogenaamde Vitae
(Latijns vita leven), beschrijvingen van de levens van heiligen.
De historische feiten vormden niet de leidraad in deze Vitae,
maar legenden. Kennelijk hadden de pas bekeerde christenen
behoefte aan deze verhalen waarin wonderen en martelaarschap
een hoofdrol speelden13. Toveren en christelijk geloof lagen nog
dicht bij elkaar.
In hoeverre werden de pas bekeerden nu echte overtuigde chris
tenen in de vroege middeleeuwen? Zoals veel veranderingen
van menselijke tradities, gewoonten en religieuze overtuigingen
was dit een geleidelijk proces. De geloofskennis was bij de
gemiddelde Fries minimaal. Lezen konden de meeste mensen
niet en afbeeldingen (bijvoorbeeld het glas-in-lood en heiligen
beelden) kwamen pas later.
Voor verdieping van de nieuwe geloofsovertuiging zorgden
nieuw gestichte kloosters. In West-Friesland speelde het al
eerder genoemde Egmond een zeer belangrijke rol. Er werd
tevens zo snel mogelijk een bisschop over de nieuwe kerkpro
vincie (West-Friesland viel onder Utrecht) aangesteld en vanuit
de oerkerken' werden nieuwe parochies gesticht (zie hiervoor)
waar priesters zorgden voor de versteviging van het christelijke
geloof van hun parochianen.
Er waren gevallen bekend van mensen die weigerden zich te
bekeren. Alpertus van Metz (overleden na 1024), een bekend
kroniekschrijver uit de 11de eeuw, meldde dat een man in
benevelde toestand godslasterlijke taal uitsloeg en het voortbe
staan van de ziel na de dood ontkende. In de eveneens uit de
elfde eeuw stammende 'Kroniek van het bisdom Kamerijk' valt
te lezen dat de bij zee wonende Friezen in het diocees Utrecht
zelden of nooit met Pasen ter communie gingen'. Een priester
die mensen uit een dorp opriep vooral wel ter communie te
gaan, kreeg het aan de stok met een dorpsschout die de dorpe
lingen vertelde dat ze nog hetzelfde jaar zouden sterven als ze
dit deden '4.
Ook waren er perioden van afvalligheid. Onder Lodewijk de
Duitser (806-876), kleinzoon van Karei de Grote, waren er nog
opstanden onder de Friezen waarin antichristelijke elementen
een grote rol speelden, maar ook de weigering het geloof van
de veroveraar (de Franken) te aanvaarden (15). Ook de invallen
van de Noormannen in Friesland in de achtste eeuw leidden
tot geloofsafval. Deze voorbeelden van terugkeer naar het
heidendom waren echter incidenten. Onder de beroemde Karei
de Grote (747 (of748) -814) ontstond er een Frankisch rijk
waarin het christendom zich definitief als de enige godsdienst
vestigde.
We kunnen stellen dat de komst van het christendom naar
de Lage Landen, met name West-Friesland, in het leven van
gewone mensen een belangrijke verandering is geweest met
verstrekkende gevolgen. Maar daarover meer in een volgend
artikel.
Het interieur van de kerk in Schagen
getekend door Cornell's Bok, 1816.
4 Diederik, p. 40,5 Leenders, p. 16,6 Diederik, p. 41,
7Annalen, p. 111,8Timmer, p. 11 en 12, 9Jongen, p. 95,
10Jongen, p. 4142 en 43, 11 Blokker, p. 43, 12Blokker, p. 43,
13Weiler, p. 41, 14AGN, p. 410, 15Weiier, p. 28
Literatuur
Algemene Geschiedenis der Nederlanden deel 11981 Fibula-
Van Dishoeck Haarlem.
Annalen van Egmond. De Annates Egmundenses tezamen
met de Annales Xantenses en het Egmondse Leven van Tho
mas Becket. Uitgegeven en vertaald door Marijke Gumbert en
J.P. Gumbert. Het Chronicon Egmundanum. Uitgegeven door
J.W.J. Burgers. 2007 Verloren Hilversum.
Jan Blokker,Jan Blokker jr. en Bas Blokker. Het voorouderge
voel. De vaderlandse geschiedenis. Met schoolplaten van J.H.
Isings. 2005 Contact Amsterdam/Antwerpen.
Frans Diederik. Archeologica. 1989 Pirola Schoort
H.P.H. Jansen. Geschiedenis van de middeleeuwen. 1978
Spectrum B.V. Utrecht/Antwerpen.
Ludo Jongen. Heiligenlevens in Nederland en Vlaanderen.
1998 Uitgeverij Bert Bakker Amsterdam.
H.Th. M. Lambooij (eindredactie). Heerlijk Schagen. 1996
Boekhandel Plukker Schagen/Uitgeverij de Prom, Baarn.
Jos Leenders. Canon van West-Friesland. 2009 HDC Media.
Geert Mak, Jan Bank, Gijsbert van Es, Piet de Rooy en René
van Stipriaan. Verleden van Nederland. 2008 uitgeverij Atlas
Amsterdam/Antwerpen
Carly Misset. Canon van de Noordkop. 2010 HDC Media.
Ben Speet. De tijd van Romeinen en Germanen (onderdeel
van de serie kleine geschiedenis van Nederland. 2009 Uitge
verij Waanders b.v., Zwolle.
A. G. Weiier, O.J. de Jong, L.J. Rogier, C.W. Mönnich. Ge
schiedenis van de Kerk in Nederland. 1962 Het spectrum.
Arie Wilschut. De tijd van jagers en boeren (onderdeel van de
kleine geschiedenis van Nederland. 2009 Uitgeverij Waanders
b.v., Zwolle.
Philip van der Zee
