Uit de collectie van Boerderij- en Rijtuigmuseum Vreeburg
In museum Vreeburg is onder nummer 0798
ingeschreven een liniaal, gemaakt van een harde
houtsoort. Aan de ene kant is heel fijn ingegraveerd
de naam van de maker en het jaartal:
DIRK ROGGEVEEN. DIRKZOON. ANNO 1854.
Daaronder zien we een voorstelling van een timmermans
werkplaats, compleet met gereedschap aan de muur. Het is een
examenwerkstuk, een proeve van bekwaamheid in het graveren.
De andere kant van de liniaal is heel kunstig versierd met allerlei
geometrische figuren, symmetrisch gerangschikt om een mid
denstuk met een achtpuntige ster.
Maar deze kant van de liniaal heeft nog meer te bieden. Er staat
een maatverdeling op die je niet meteen begrijpt. De liniaal in
namelijk onderverdeeld in 12 even grote gedeeltes. Elk gedeelte
heeft een verdeling in 2,4 en 8 stukjes. We hebben hier te ma
ken met een ouderwetse maatindeling, niet met het metrieke
stelsel, dat al in de Napoleontische tijd was ingevoerd.
De liniaal van Dirk Roggeveen is 28.3 cm lang 1 Amster
damse voet, die eigenlijk 11 Amsterdamse duimen bevat. Dirk
Roggeveen heeft de liniaal echter verdeeld in 12 stukken, op de
Engelse manier, van elk 2,36 cm in plaats van 11 stukken van
2.57 cm (de Engelse duim is 2,54 cm).
In Engeland en andere landen werkt men nog steeds met dit
stelsel. De inch (duim) wordt daar onderverdeeld in 2,4,8, 16,
32 en zelfs 64 stukjes. Onze "duimstok" heeft heden ten dage
alleen nog maar een centimeterverdeling, hoewel je overal nog
maten gebaseerd op de duim (inch) tegenkomt, zoals de dia
meter van (fiets-)banden, de grootte van computerschermen,
spijker- en schroefmaten, en de afstand tussen twee gaatjes in
een multoband {lA inch).
Wat mij betreft is Dirk Roggeveen geslaagd voor zijn graveer-
examen. Hij was indertijd ongeveer 25 jaar oud, want hij is op
25 augustus 1820 in Schagen geboren als zoon van de grutter
Dirk Roggeveen en Cornelia Smit, beiden geboren in 1792. Het
gezin Roggeveen woonde aan het Lage Noord. Dirk had twee
oudere broers en twee jongere broers en een jonger zusje. In
1843 is Dirk getrouwd met de wat oudere Maartje Ruis, uit Bar-
singerhorn. Maartje had al twee kinderen, die bij het huwelijk
met Dirk zijn geëcht
Ongeveer twee jaar na zijn huwelijk maakte Dirk zijn liniaal van
precies 1 Amsterdamse voet.
Het ontsierende nummer 0798 is inmiddels vervangen door
hetzelfde, maar veel kleiner nummer op de zijkant.
Museum Vreeburg heeft de liniaal als geschenk gekregen van (of
via?) A.C. Melchior, huisarts te Schagen, we weten niet wanneer
dat is geweest.
(mijn lengte: 6 Amsterdamse voeten 5 29/32 duim, zonder schoenen)
1
Eert Amsterdam
voet
Bert Siezen