bastaard van Holland
1e heer van Schagen, ridder...
Het Heilige Graf
In de vijftiende eeuw ontstaat er een nieuwe vorm van ridder
slag als alternatief voor een snelle ceremonie op het slagveld:
een plechtigheid bij het Heilige Graf injeruzalem. Ook voor die
tijd gaan ridders al wel op pelgrimstocht naar het Heilige Land,
maar vanaf ongeveer 1400 wordt het een geregelde praktijk
om daar tot ridder geslagen te worden. De Hollandse dichter
Willem van Hildegaersberch die vanaf ongeveer 1380 regelma
tig aan het Hollandse hof in Den Haag vertoefde vermeldt in
zijn Dits van beschermen de ridderslag bij het Heilige Graf en
vermeldt daarbij zelfs uitvoerig de ridderlijke geloften die daar
moesten worden afgelegd:
Die ridder wort op tHeilich Graff
Tot fherusalem, heb ic verstaen,
Eer hi ridder wort ghedaen,
Doerde een deel van ridders leven
Moet hi loven, ende vergheven,
Is hem misdaen hier op eerde,
Eermen wyet tot zweerde
Off ridder maect al daer ter stede.
Voert soe moet hi loven mede
Sinen gherechten heer getru te bliven;
Der heiligher kercken recht te stiven
Ende hoer onrecht helpen weren,
Woude hoeryemand daer an deren;
Weduwen en wesen schade
Die sel hi letten vroe ende spade,
Ende beschermen nae vermoghen.
Een dichterlijke weergave van edele, hoofse idealen? Toch niet,
want Johannes a Leydis doet in zijn Chronicon - een kroniek
waarin hij de belangrijke gebeurtenissen uit zijn tijd beschrijft
- uitvoerig verslag van een ridderslag bij het Heilige Graf En,
oh wonder, het gaat hier om de reis naar Jeruzalen van niemand
minder dan 'onze' Willem van Schagen, bastaard van Holland,
bastaardzoon van hertog Albrecht van Beieren. A Leydis vertelt
dat Willem, heer van Schagen, maar liefst twee keer naar het
Heilige Land is geweest, waarbij hij bij zijn eerste bezoek aan
Jeruzalem tot ridder is geslagen. Dit verhaal is zonder enige
twijfel historisch juist. Op 6 september 1447 - dat is dus kort
nadat heer Willem zijn nieuwgebouwde kasteel in Schagen had
betrokken - ontving Willem van Philips de Goede, de graaf van
Holland, een vrijgeleide voor zijn reis naar het Heilige Land. In
1449 is hij veilig en wel teruggekeerd en wordt hij voor het eerst
vermeld als ridder.
A Leydis geeft een beschrijving van de Heilige Grafkerk en doet
vervolgens gedetailleerd verslag van de ceremonie van de ridder
slag. Nadat Willem de Grafkerk was binnengegaan, werd hem
een zwaard aangegord. Hij trok zelf het zwaard uit de schede en
overhandigde het aan degene die hem tot ridder zou slaan. Deze
gaf hem met het zwaard een slag in de nek. Vervolgens werden
zijn gouden sporen aangegespt, waarbij Willem zijn voeten om
beurten op het graf des Heren plaatste. Ten slotte werd hem
voorgehouden welke plichten er aan zijn nieuwe status verbon
den waren:
Ten eerste dat hij de heilige kerk en het katholieke geloof zou verdedigen
met lijf en tijdelijke goederen, wanneer dit noodzakelijk zou zijn. Ten
tweede dat hij zijn aardse vorst in rechtvaardige en eerbare zaken altijd
zou gehoorzamen. Ten derde dat hij weduwen en zwakken in hun
nood zou bijstaan. Ten vierde dat hij op Sint JorisdagMartelaar ter ere
van deze heilige martelaar vijf Paternosters en vijfAve-Maria's zou zeg
gen. Op de genoemde wijze werden in die tijd alle ridders bij het Graf
des Heren geridderd.
Zoals gezegd, heer Willem is daarna nog een keer op pelgrims
reis naar het Heilige Land geweest. Zijn zoons werden alle drie
op het slagveld tot ridder geslagen.
Ridderstand en ridderstatus
Het is al eerder gezegd: van adel was je door geboorte. Daar ver
anderde de riddertitel niets aan. Er ontstond echter van lieverlee
wel een nieuwe sociale groep, de ridderadel, een volledig nieuwe
onderscheid tussen ridders (met ridderslag) en knapen, die geen
ridderslag hadden ontvangen.
'Ridder' was voor alles een eretitel. Wie ridder was, werd aange
sproken met heer. In allerlei situaties genoten ridders voorrang
boven knapen. In lijsten van getuigen en medezegelaars werden
de ridders vermeld voor de knapen. Ook letterlijk hadden rid
ders voorrang boven knapen, zoals blijkt uit een aantal overge
leverde akten: Door de graafvan Holland werd na een conflict
beslist dat de vrouw van een ridder eerst de parochiekerk mocht
binnengaan en pas daarna de vrouw van een niet-geridderde
edelman. En dat gold ook voor andere gelegenheden.
De ridderpromotie betekende een duidelijke statusverhoging.
Of de ridderidealen die tijdens de ceremonie zo nadrukkelijk
genoemd werden ook daadwerkelijk door de ridders in praktijk
werden gebracht, is een heel ander verhaal.
12
Fred Timmer
