Pieter fanssoon van Schaghen
In de loop van dit jaar wordt herdacht dat New York
400 jaar geleden werd gesticht op het eiland Man
haften. De stad heette toen even Nieuw Amsterdam.
Het bericht waarin wordt vermeld dat de toenmalige
bewoners de grond hadden verkocht aan de WIC, is
getekend door Pieter Jansz van Schagen. Deze Pieter
Jansz is afkomstig uit Alkmaar. Zijn naam doet echter
vermoeden dat zijn herkomst in Schagen ligt.
Over Pieter Jans van Schagen is veel bekend.
In het boek 'Van Spaans beleg tot Bataafse tijd. Alkmaars ste
delijk leven in de 17e en 18e eeuw' uitgegeven in de Alkmaarse
Historische Reeks staat een artikel van L. Strengholt over twee
Alkmaarse dichters uit het begin van de Gouden Eeuw, te weten
Pieter Janssoon Schaghen en Cornelis Pietersson Schaghen.
Daarnaast heeft Prof Dr. L. Strengholt in het boekje 'De Dichter
van Bauw-heers wei-leven: Pieter Janssoon Schaghen, een oud
literair -historisch vraagstuk opgelost' vele gegevens vermeld
uit het leven van Pieter Jansz.
Uit het poortersboek van Alkmaar - in een poortersboek staat
wie geaccepteerd werd als nieuwe poorter en wanneer dat pre
cies gebeurde - blijkt dat zijn vader Jan Pietersz van Schagen den
12den augustus 1578 als poorter van Alkmaar wordt ingeschre
ven en dat hem dat 28 schellingen kost.
Zijn leven zeer in het kort
De vader van Pieter Jansz van Schaghen is halverwege 1578
uit Schagen vertrokken. Of hij dan al getrouwd is, of juist dan
trouwt, is niet bekend. In ieder geval wordt zijn zoon Pieter
Jansz volgens de gegevens die diens zoon Gillis op schrift zet,
geboren op 19 januari 1579 in Alkmaar. De al genoemde
hoogleraar L. Strengholt stelt de geboortedatum overigens
op 19januari 1578. Toen hij stierf was hij ruim 58 jaar oud en
dat betekent dat hij geboren is in 1578 en derhalve geboren zal
zijn in Schagen een halfjaar voor zijn ouders vertrokken naar
Alkmaar.
Zijn vader is dan grofsmit en ijzerverkoper op het Luttikoudorp
in het hoekhuis aan de oostzijde van het kleine St. Jacobsstraat-
je. Hij wordt begraven 30 september 1620 als 'Jan Schagen smit
van Luttikoudorp', impost f4:—:—.
Pieter Jansoon Schagen, die sone van Jan Pieterssoon van Scha
gen trouwt op 22 juni 1597 met Maritgen Gelisdr. die dochter
van Mr. Gelis beijde wonende opt Luttikoutdorp. Zij krijgen 10
kinderen.
Pieter Jansz is graankoper en handelaar in andere zaken geweest.
Hij wordt lid van de raad van Alkmaar, rekenmeester in de gene
raliteitsrekenkamer, Raad van Staten en de Staten-Generaal. Hij
maakt ook deel uit van de rechtbank die Van Oldebarneveld ter
dood veroordeeld.
Hij is "in alle consten seer ervaren, gelijk sijn naergelaten boeken
getuijgenisse genoech geven". Hij is een goed musicus en com
ponist, en bespeelt een aantal instrumenten. Hij leert zichzelf
redelijk schilderen en spreekt vijf talen. En hij is dichter 'niet van
de minste van dien tijt soo als men nog sien kan in zijn Beleg
van Alkmaar, door hem in digtmaat uitgegeven en opgedragen
aan de Burgemeesteren van Alkmaar', gedrukt in 1615.
Hij 'is gerust den 28. april 1636. out 58. Jaren. 3 maenden en
9. daegen' en 'legt begraven in de groote St Laurens
Kerk tot Alkmaer, aan 't Westendt van de kerk, voor de groote
Kerkmeesters-kamer'.
De desbetreffende brief waarin de aankoop van het eiland
Manhattan wordt vermeld, is gedateerd 5 november 1626.
Pieter Jansz is dan bewindvoerder van de West-Indische Com
pagnie.
Sporen in Schagen
Van de aanwezigheid van de vader van Pieter Jansz en latere
familieleden zijn enige sporen te vinden in de transportregisters
van Schagen.
Daaruit blijkt o.a. dat deze niet alleen grofsmid en ijzerhandelaar
was, maar ook schilder is geweest.
Op 23 februari 1593 verkoopt Jan Aeriensz van Buijtendijck
aan Jan Pietersz uit Alckmaer 'een perceele lants leggende
binnen den banne van Scagen bij den gemeene wechsbruch
genaempt den Poortfen groot omtrint achtalff gars belent met
den gemenen vaert aenden noorden ende oosten ende Sijmon
Fillipsz Simons erven aenden westen
Op 6 mei 1594 verkoopt Jan Pietersz Verwer poorter tot Alc-
maer 'een perceeltgen groetlant leggende binnen onsen banne
van Scagen bij den meenewechsbruch groot omtrint achtalff
gars genaempt den b(r)echven belent met den gemeene vaert
aenden oosten ende noorden ofte Griet Gerrijt Ellis over den
vaert aenden oosten den Herewech over den vaert aenden
noorden en de Sijmon Jacops kinderen aenden westen
Het gaat duidelijk - ondanks het verschil in naamgeving - om
hetzelfde stuk land.
In de verponding van Schagen uit het jaar 1595 (pag. 5 nummer
11blijkt hij ook een huis in Schagen te bezitten.
Tenslotte
Uit deze schaarse gegevens wordt duidelijk dat de Schagens wel
degelijk uit Schagen kwamen. Zo is er ook een Gerrit Pietersz
Schagen, vermoedelijk een neefvan Pieter Jansz, die op
1 november 1573 in Schagen (volgens de Kronyk van Alk
maar) wordt geboren en in zijn jeugd naar Alkmaar verhuist.
Zijn vader zou de Pieter Pietersz van Schagen kunnen zijn die
begin september 1575 in Alkmaar als poorter wordt ingeschre
ven. Hij was in zijn tijd bekend om zijn zeldzame geleerdheid.
Hij ging nooit naar school, maar kende tien talen en de zeven
vrije kunsten. Hierbij werd een onderverdeling gehanteerd in de
driesprongde drie wegen: Grammatica, Logica (ofDialec-
tica) en Retorica ofwelsprekendheid; en de viersprong, de vier
wegen: Meetkunde, Rekenkunde, Astronomie en Muziek.
8
