Maatbekers
Uit de collectie van Boerderij- en Rijtuigmuseum Vreeburg
llTER
Een maatbeker is een instrument om een bepaald
volume van een vloeistof af te meten. Maatbekers
met en zonder handgreep of schenktuit zijn gemaakt
uit diverse materialen zoals tin, geëmailleerd ijzer en
tegenwoordig worden ze gemaakt van kunststof.
Ook kwamen koperen maatbekers voor. Deze werden aan
de binnenkant vertind om kopervergiftiging te voorkomen.
Daarom gebruikte men tijdens de melkbereiding maatbekers
van blik, messing of ijzer. Ijzer was goedkoop in aanschafj
gemakkelijk in onderhoud en duurzaam in gebruik. Zeer mooi
zijn de ijzeren maatbekers met de in lood geslagen ijkmerken en
de koperen naamplaatjes waarin de inhoud is gegraveerd.
Het metrieke stelsel werd in 1820 door de Nederlandse rege
ring ingevoerd. Na de Franse revolutie werden de meter, het
kilogram en de liter de nieuwe eenheden, de officiële maten.
Maar kreeg de klant wel altijd het juiste gewicht of de correcte
maat? Ijkmeesters keurden periodiek de maatbekers. De
'Dienst van het IJkwezen' werd in 1873 ingesteld en heet, na
privatisering, nu het 'Nederlandse Meetinstituut', afgekort NMi.
Ieder jaar werd in goedgekeurde maatbekers en gewichten, maar
ook in weegschalen en bascules een ijkmerk geslagen. Zelfs
de strijkstok, die tijdens het wegen van granen gebruikt werd
bij het over de rand afstrijken en zuiver recht moest zijn, werd
geijkt. Door deze merken kan men vaak de ouderdom van een
instrument bepalen.
Objectnr. 1540 (links op de foto) is een ijzeren cilindervormige,
donkerbruine maatbeker. Aan de onderkant is een verste-
vigingskruis aangebracht. De onder- en de binnenkant zijn
gemenied. In het koperen naamplaatje is 5 liter en hieronder
zijn de initialen G.K. gegraveerd. Hij is destijds geschonken
door P. Kaper uit Oudorp. Was deze maatbeker misschien het
eigendom van een boerenfamilie Kaper? De ijkinslagen zijn een
schrijfletter 't' en het getal '18'.
Objectnr. 1598 (midden op de foto) is een ijzeren cilindervor
mige bruine maatbeker. Ook hier zijn de onder- en binnenkant
gemenied. In het koperen naamplaatje staat 1 liter, hieronder
zien we de initialen I.H. Het ijkmerk is de schrijfletter'f'. Op
merkelijk is dat het nieuwe, het op dat moment geldige, ijkmerk
bij herhaling in het oude merk is geslagen waardoor deze oude
merken onleesbaar zijn geworden.
Objectnr. 1884 is een ijzeren cilindervormige maatbeker met
handgreep, gebruikt voor uitgifte van melk. In het koperen
naamplaatje is een 'Vi liter' aangebracht en zijn de initialen 'H.G'.
gegraveerd. In de rand zijn 2 ijkmerken ingeslagen, het cijfer '8'
en de hoofdletter'J'.
Gerard Koel
