Brandewijnkom
Uit de collectie van Boerderij- en Rijtuigenmuseum Vreeburg
Vroeger dronk, ter vervanging van drinkwater,
de gewone man bier en de edelen dronken wijn.
Bierbrouwerijen in Haarlem en Alkmaar waren in
trek door hun zuiver duinwater. Maar de hogere
stand koos voorwijn, ondanks dat dit product
geïmporteerd moest worden.
In de Middeleeuwen was de kwaliteit van veel wijnen be
droevend en als het vervoerd moest worden was het zonde
van de laadruimte van het schip. In gestookte vorm nam wijn
minder ruimte in, het had niet te lijden van de schommelingen
op zee en was beter bestand tegen de wisselende klimatologi
sche weersomstandigheden. Bovendien verbeterde de opslag in
eikenhouten vaten de houdbaarheid en vooral de smaak van het
distillaat. In het bijzonder ontwikkelden de Hollanders al snel
een passie voor 'gebrande wijnen', uit de Franse 'Cognac-streek.
De Schotten genoten van hun 'Whisky', een distillaat van ge
stookt koren of graan. Het Italiaanse 'Grappa' is een eindproduct
van gestookte druivenpulp en de nationale gedistilleerde drank
van Nederland is: 'Jenever'.
Eigen recept
Vandaag aan de dag kan je bij de supermarkt een fles 'Glühwein'
kopen om thuis in de magnetron op te warmen. In de wijn
handel is brandewijn verkrijgbaar, een uit graan gestookte drank
met een alcoholpercentage van 35%. Breng het aan de kook,
voeg er een citroen, suiker en naar eigen recept kruiden bij,
zoals kruidnagels en een pijpje kaneel en er ontstaat een warme
kruiden- ofbisschopswijn.
Brandewijnlepels
Op hoogtijdagen werd de brandewijnkom gevuld met boeren
jongens (brandewijn met rozijnen) ofboerenmeisjes (brande
wijn met gedroogde abrikozen) op tafel gezet. Hieruit schepte
men de glaasjes vol om op de gezondheid van het jonge paar
of de baby te drinken. Men gebruikte dan een gelegenheids- of
een speciale brandewijnlepel. Van de brandewijnlepels zijn er
twee modellen. Het ene model is plat en daaruit werd meteen
een slok brandewijn gedronken, het andere model is een soort
kleine soeplepel waarmee de brandewijn of punch in de glaasjes
werd geschept. Geboortelepels werden vaak later gegeven. Om
dat de kindersterfte zo groot was, gaf men de lepel pas wanneer
vast stond dat het kind levensvatbaar was.
De brandewijnkom van Vreeburg
De zilveren brandewijnkom op voet, dankzij donaties door ons
museum in 1998 gekocht, is 24 cm breed, 8,5 cm hoog en heeft
een diameter van 15 cm. Op de voorzijde is een vrouw met
melkjuk en een koe afgebeeld met 3 boerderijen en een kerk op
de achtergrond. Op de achterzijde staat een man te vissen met
ongeveer dezelfde achtergrond, 4 boerderijen en een kerktoren.
Verder zijn de kom en de voet versierd met bloemmotieven. De
2 handgrepen zijn opengewerkt met afbeeldingen van 2 naakte
vrouwenfiguren met fruit in hun handen, tussen hen in een vaas,
overvloedig gevuld met fruit. Er zijn 5 zilvermerken ingeslagen:
in de voet de blokletters 'B' en 'C' van de zilversmid, een fanta-
siemerk bestaande uit een 'H' met een stip en een namaakkeur:
het wapen van Amsterdam met de 3 Andreaskruisen. Binnenin
de kom een keur met een sleutel (van de stad Leiden). De kom
is van 1 e gehalte zilver en na 1902 vervaardigd.
Gerard Koel
