Commandeurs 4ter walvisvaart
en Schagen, deel 1
Ook Schagen is een plaats geweest waar 'commandeurs op Groenland' en ook Straat-Davissche
commandeurs woonden of waarmee ze een verbinding hadden door familie die er woonde of bleef
wonen, of van wie hier alleen een kind werd gedoopt. En ook al staat Schagen dan niet bekend als
commandeursplaats, het was wel vrij makkelijk te bereizen vanuit Den Helder en Huisduinen, maar ook
De Rijp, Enkhuizen, Hoorn, de Zaanstreek en Amsterdam waren vanuit Schagen goed bereikbaar. In ieder
geval waren dat dorpen en steden waarmee inwoners van Schagen regelmatig contact hadden door allerlei
zakelijke en persoonlijke banden en omgekeerd waar mensen woonden die zakelijke en persoonlijke
contacten hadden, of kregen en onderhielden met inwoners van Schagen.
Groenlandvaarders
Het is dan ook niet zo verbazingwekkend dat Schagen in de
17e en 18e eeuw onder zijn bewoners tijdelijk tot zeer tijdelijk
maar gedurende lange tijd commandeurs en zeker ook andere
'Groenlandvaarders' telde. Deze laatsten zijn moeilijker op te
sporen, omdat ze nu eenmaal een minder prominente plaats
innamen. Maar monsterrollen (zie b.v. Dekker, WFON 40e
bundel, 1973, in welk artikel enige namen voorkomend in mon
sterrollen zijn te vinden) moeten daar uitkomst kunnen bieden.
Wie er trek in heeft gaat naar Zaandamse en Amsterdamse
archieven en leest daar de monsterrollen door, met de doop-,
trouw- en begraafboeken van Schagen bij de hand. Allicht dat
er langs die weg inwoners van Schagen te voorschijn komen
die meededen aan de vaart naar de noordelijke IJszee, op een
andere positie dan die van commandeur.
Een onverwachte vondst
Vrij onverwacht - toch - stuitte ik al lezend in de transport-
registers van Schagen op een commandeur ter walvisvaart, een
'commandeur op Groenland', een zekere Root. Als er een is,
zouden er dan misschien meer zijn? Zoeken in het prachtige
boek van Piet Dekker over de eind achttiende-eeuwse walvis-
De namen op een rijtje
en robbenvaart (Dekker 1971) en zijn artikelen over hetzelfde
onderwerp, leverde er nog een paar op.
Wie wat vaker in het Regionaal Archief Alkmaar komt, kan daar
in gesprek raken met mensen die zeer uitgebreide gegevens
bestanden hebben aangelegd van schepen, gezagvoerders, op
varenden en weder- en wetenswaardigheden van en betreffende
zeer veel (soorten) Nederlandse schepen uit vroeger tijden, o.a.
walvisvaarders, maar ook van allerlei (andere) scheepsbewegin-
gen door een uitvoerig onderzoek naar en het vastleggen van
bv. havendocumenten, tolinkomsten in Nederlandse havens en
andere in allerlei geschriften bewaard gebleven gegevens.
Ook uit deze bestanden kwamen commandeurs te voorschijn
die banden hadden met Schagen. Ik heb ze op een rijtje gezet en
wat er tot nu toe over hen bekend is geworden erbij vermeld.
1Jacob Cornelisz Gro(o)tewal
Hij is in de jaren van het midden van 17e eeuw commandeur.
Hij voer op het schip dat 'het Wapen van Schagen' heette.
Waarom is niet bekend. Er kunnen vele redenen zijn geweest.
Mogelijk is de duidelijkste reden verbonden met zijn achter
naam, die er nu eenmaal op duidt dat hij of dat zijn ouders of
andere familie van Grotewal in Schagen afkomstig is.
Hij voer in 1661 voor Lourens Pietersz Scholz uit Amsterdam,
zijn schip mat 123 voet bij 25 voet bij 11 voet. In 1662 was
Floris Cornelisz (Crelisz) de Lange uit Amsterdam zijn bevrach
ter, de verhuurder was Willem Gruijs uit Oostzaan. Het schip
telde 150 last. Hij voer beide jaren op Groenland.
2. Gerbrand Remmersz/Remmertsz
In het begin van 18e eeuw vaart hij als commandeur voor de
familie Boterpot uit Hoorn (die ook land bezat in Schagen),
en wel tussen 1700 en 1720. In 1721 gaat hij naar het noorden
voor De Commercie Compagnie uit Monnikendam. De gehele
periode waarin hij vaart voor de familie Boterpot, doet hij
dat met het schip de 'Schagen'. In 1721 vaart hij op de 'Jonge
Francina'.
We treffen hem in deze jaren dan ook aan in de archieven van
de zeemansbeurs in Blokker en Hem, die in april worden
gehouden. Commandeur Gerbrand (ook Garment) Remmersz
woonde in Wester-Blokker.
Hij vangt in al die jaren 107 walvissen, en komt terug met 4483
vaten spek aan boord. Dit laatste kunnen we lezen in het boek
van Gerret van Santé, makelaar in Zaandam. Hij hield jaren lang
bij welke walvisvaarders er binnen kwamen.
Het aantal namen is voldoende om er een
nieuwbouwwijkje straatnamen mee te vullen,
de commandeursbuurt zogezeid. Hier zijn ze:
Jacob Cornelisz Gro(o)tewal
Gerbrand Remmersz/Remmertsz
Jacob Koeck
Garmet Adriaansz Roos
Simon Lourensz Quast
Lourens Sijmonsz Quast
Jan Cornelisz Strop
Teunis Cornelisz Root/Rood/Roodt
Jacob Teunisz Root de Jonge
Jacob Cornelisz Root
Jacob Willemsz Gorter
Claas Claesz Keucken
Jan Simonsz Walig
