Hollanders en het water
Twintig eeuwen strijd en profijt
BOEKBESPREKING
p
Soms is het goed over de grenzen van de
eigen regio te kijken:in vogelvlucht het
totale beeld van de regio te bekijken'. In
dit opzicht voldoet de tweedelige cassette
'Hollanders en het water uitstekend';
Schagen in een wat breder perspectief
zetten.
Waarom hebben zich überhaupt mensen
gevestigd in het gebied dat wij nu
Holland noemen? Had het niet veel meer
voor de hand gelegen naar hoger (en dro
ger!) gelegen gebied te gaan zoals de
Veluwe of Drenthe? Het zijn vragen die
aan de orde komen in de onlangs ver
schenen fraai geïllustreerde cassette
Hollanders en het water (bestaande uit
twee delen), een uitgave van de
Hilversumse uitgeverij Verloren (de uit
gever voor eenieder die in de regionale
geschiedschrijving geïnteresseerd is!).
Deze vragen geven ook meteen aan dat
we het water zeer zeker niet alleen als een
bedreiging moeten zien maar ook als
bron van welvaart door visserij, trans
port, recreatie en als middel tot militaire
verdediging (zie ook de ondertitel!). Dat
water zo'n belangrijke rol speelt in de
bestaansgeschiedenis van Holland is een
van de belangrijkste redenen voor het
schrijven van dit boek. Zonder het water
zijn de Hollanders niet te begrijpen.
In deel een wordt de bewoning van
Holland chronologisch behandeld even
als het ontstaan van waterbeheersing en
de steeds toenemende rol van overheden
daarin. Tot slot een hoofdstuk over
Holland als distributieland waarin aan
dacht voor de binnenvaarten het ont
staan van de zeehavens (onder andere de
rivaliteit tussen Amsterdam en
Rotterdam). Deel twee vertelt over zaken
als de visserij, het drinkwater, de rol van
het water inde verdediging van Holland
en recreatie aan het water.
Verder is het zo dat er in de hoofdstukken
een onderscheid gemaakt wordt tussen
het Noorderkwartier en Holland onder
het IJ. Voor ons is uiteraard het gedeelte
dat gaat over de kop van Noord-Holland
het meest interessant, hierover zal deze
recensie dan ook grotendeels gaan.
Holland is 6000 jaar oud zo wordt gecon
stateerd in het eerste hoofdstuk. Vanaf
het begin is er bewoning geweest, met
een zag men dus de voordelen die het
leven in een waterrijk gebied met zich
meebracht, namelijk vis, wild en eetbare
planten. Deze vroege bewoners waren
natuurlijk jagers en verzamelaars. Pas na
2000 v.Chr. schakelde men over op de
landbouw. Deze boeren gingen ook slo
ten graven, een eerste vorm van waterbe
heersing om hun huizen droog te
houden. Maar hierdoor klinken de veen
gronden in en wordt het gebied te nat
voor landbouw. Een proces dat nog een
keer herhaald wordt in de middeleeuwen.
Onder de Romeinen (vanaf 50 v.Chr.) vin
den archeologen de eerste serieuze over
blijfselen van dammen en houten
duikers. Het bewijst eens te meer hoe
goed de Romeinen zich met behulp van
techniek konden aanpassen aan voor hen
onbekende omstandigheden. Ook wer
den marinehavens, onder meer aan het
Oer-IJ (bij de huidige Wijkertunnel), en
kanalen aangelegd (zoals het kanaal van
Corbulo dat de Maas met de Rijn ver
bond).
In de middeleeuwen wordt het veen dus
nogmaals ontgonnen maar nu voortva
render. Dit had de bekende bodemdaling
tot gevolg. Er ontstond een cultuurland
schap waarin het water constant in de
gaten gehouden moest worden. In het
boek wordt zelfs gesproken van het
Noorderkwartier als archipel! De reactie
van de mens is eerst het opwerpen van
terpen (Schagen wordt als voorbeeld
genoemd) en later natuurlijk dijken met
als beroemd voorbeeld de Westfriese
Omringdijk. Deze dijken moesten
Philip van der Zee
5
