Percentage Israè'liten op de bevolking van Schagen, almede het absolute aantal Israè'liten i8og-ig6og
jaar 1809
1849
1859
1869
1879
1889
1899
1909
1920
1929
1960
joden
op de totale
bevolking
3,6%
1,9%
1,7%
1,4%
1,1%
0,8%
0,7o/o
0,4o/o
0,2o/o
aantal
Nederlandse
Israëliten
66
40
45
45
34
23
21
14
8
aantal
Portugees
Israëliten
6
totaal
inwonertal
Schagen
1995
2118
2645
3200
3110
2873
3036
3592
3926
5015
Uit het bovenstaande model blijkt dat sedert
circa 1880 het aantal Joden in Schagen sterk
terugliep. De afname van het aantal Joden in
Schagen was allerminst uniek. Eind negen
tiende eeuw liepen veel kleine joodse gemeen
ten leeg. De achterblijvers kregen vaak de
onevenredig zware lasten die gepaard gingen
met het onderhouden van bijvoorbeeld een
bedehuis, een begraafplaats en de armenzorg.
In Schagen zal alleen de armenzorg proble
matisch zijn geweest. Door de opkomende
industrialisatie ontstonden nieuwe middelen
van transport en werden de kleine midden
standers vaak verdrongen. Aangezien de
meeste Joden voor hun inkomen afhankelijk
was van kleine, soms ambulante handel, wer
den zij gedwongen om te zien naar nieuwe
middelen van bestaan. Die waren in de vorm
van betrekkingen in de industrie meer
beschikbaar in de grote steden. De Joodse
gemeenten in Medenrblik, Hoorn en Enkhui
zen liepen in die tijd op met Schagen verge
lijkbare wijze leeg.'0
Overigens lijkt de vestiging van de Joden in
Schagen redelijk soepel te zijn verlopen van
wege het godsdienstige karakter van de stad.
Circa 60% van de bewoners behoorde tot de
Hervormde Kerk en had een vrijzinnig liberale
politieke oriëntatie. Dat betekende dat Joden
in een dergelijke gemeenschap eerder inte
greerden in het maatschappelijk leven dan bij
voorbeeld in het Roomse Maastricht. Daar
was de bevolking relatief sterk gevormd door
het kerkelijk anti-judaïsme."
De weinige Portugees Israëliten in Schagen
droegen de welluidende dubbele geslachts
naam Henriques Pimentel. Op 1 mei 1822
werd Joseph Henriques Pimentel in Schagen
geboren als zoon van de uit Amsterdam
afkomstige Daniël Henriques Pimentel en
Betje Heijmans Frankfort. Joseph huwde op
6 december 1846 Hester Sloog in Schagen
Hester was de op 14 augustus 1825 in Schagen
geboren dochter van Emanuel Sloog en Kaatje
Oudkerk. Het lijkt waarschijnlijk dat deze
familie later naar Den Helder vertrok aange
zien voor de Tweede Wereldoorlog daar de
naam Pimentel nog voorkwam.
Schagense eigenzinnigheid
In het kader van de inrichting van een Israëli
tisch Kerkgenootschap in Nederland nam
Koning Willem 1 de franse organisatie in 1813
in eerste instantie ongewijzigd over. In 1814
veranderde hij echter een aantal zaken. In dat
jaar werd de Ressortale indeling naar burger
lijke gemeenten ingericht. Dit betekende dat
de Kop van Noord-Holland ressorteerde
onder de Nederlands Israëlitische Hoofdsyna
goge Amsterdam die Ringsynagogen in Alk
maar, Hoorn en Den Helder kende en Bijker
ken in Enkhuizen in Medemblik. Deze twee
laatste kehillot .vielen onder de Ring Hoorn.
De Joden van Schagen verzochten de hoofd
commissie in 1835 om onder de verantwoor
dingvan de ringsynagoge in Alkmaar
geplaatst te worden in plaats van onder Den
Helder te ressorteren.Het was D.G. Trom
petter die het verzoekschrift namens zijn
geloofsgenoten aan de Hoofdcommissie
richtte om 'onder Alkmaar gebracht te wor
den.' Dit verzoek werd afgewezen. De Alk-
maarse parnassiem lijken zich voor die tijd
reeds ingelaten te hebben met de Joodse
inwoners van Schagen. Dit zou afgeleid kun
nen worden uit het feit dat het bestuur van de
Amsterdamse Hoofdsynagoge in 1831 een
klacht registreerde van Emanuel Sloog en
MLouis te Schagen over het bestuur van de
Verklarende
woordenlijst
Jiddisj
joodse taal bestaande
uit een mengeling van
Duitse, Nederlandse,
Poolse, Russische,
Hebreeuwse en
Aramese woorden.
Jontef
goede dag, algemene
aanduiding voor
joodse feestdagen
Kehillah
joodse gemeente
Kille
joodse gemeente
Kille koudesj
de heilige joodse
gemeente
SeiferTouroh
Torahrol. Perkamenten
boekenrol waarop de
Hebreeuwse tekst van
de vijf boeken van
Mozes staat geschre
ven, Pentateuch
Sjabbat
zaterdag, de joodse
rustdag
Sjoel
synagoge, van het
Duitse Schule
