f
Geraadpleegde literatuur
R Aerts (e.a.), Land van de kleine geba
ren. Een politieke geschiedenis van
Nederland 7780-7990(Nijmegen 1999)
E. Boekman, Demographie van de Joden
in Nederland (Amsterdam 1936)
W.G.S. Bornstein, 'Het Rijkskrankzinnigen
gesticht en zijn joodse patiënten,' in:
Jaaruitgave Oudheidkundige Vereniging
Medenblick 3 (Medemblik 1991) 3-7
W.G.S. Bornstein, 'Ongeregeldheden in
de synagoge,' ir\ Jaaruitgave Oudheid
kundige Vereniging Medenblick 5
(Medemblik 1993) 20-24
W.G.S. Bornstein, Shoa, Joden en
MedembMr (Medemblik 5754/1994)
W.G.S. Bornstein, Israëlitische krank
zinnigen in het Rijkskrankzinngen-
gesticht te Medemblik, 1884-1923
(Medemblik 1996)
M.H. Gans, Memorboek. Platenatlas
van het leven der joden in Nederland
van de middeleeuwen tot 1940
(Zutphen 1983)
N.-J Grooff, 'Het Duitse werkkamp voor
joden in 'tZand (NH),' in: DeKakelepost
7 no. 2 (Schagen april 1992) 14-16
N.-J. Grooff, 'Joods leed in Schagen en
omgeving in de jaren 1940-1945,' in:
Kakelepost 13 no. 2 (Schagen mei '98)
3-6
N.-J. Grooff, 'De familie de Vries (slot),'
in: Kakelepost 73 no. 4 (Schagen okto
ber 1998) 5-7
N.-J. Grooff, 'De joodse familie Trom
petter,' in: Kakelepost 9 no 5 (Schagen
november 1994) 8,18
In memoriam ('s-Gravenhage '95)
L. van de Kamp, 'Voorbeeld voor 't kind,'
in: NieuwIsraëlietisch Weekblad 134
no. 34 (Amsterdam 4 juni 1999/20 sie-
wan 5759) 5
R. Katz, 'Werkdorpers uit de Wieringer-
meer,' in: Nieuw Israëlietisch Weekblad
108 no. 36 (Amsterdam 11 mei 1973/ 9
ijar 5733) 7
J.D. Kila, De kille aan het Marsdiep.
Anderhalve eeuw joodse gemeenschap
m Den Helder (Den Helder 1999)
J.D. Kila, Kaddiesj voorjoods Alkmaar
(Alkmaar 1992)
I.Kooij en N.-J. Grooff, Schagen en
omstreken van mobilisatie tot bevrij
ding (Schagen 1993)
M. Kopuit, 'Het joodse leven in: Den
Helder,' Nieuw Israëlietisch Weekblad
100 no. 41 (Amsterdam 11 juni 1965) 9
W Kramer, 'De joodse gemeente in
Medemblik' in: Bakker, FJ. e.a., Een
nieuw Medemblikker Schorre- Zootje.
Enkele grepen uit de geschiedenis van
Medemblik, 1289-1989 (Schoort 1989)
J. Lemmens, Joods leven in Maastricht.
Geschiedenis van de joodse gemeente
sedert 1250, opgetekend bij gelegen
heid van het 150-jarig bestaan van de
synagoge in Maastricht (1840-1990)
(Maastricht 1990)
J. Michman, H. Beem, D. Michman,
Pinkas. Geschiedenis van de joodse
gemeenschap in Nederland
(Ede/Antwerpen/ A'dam '92)
M Pigge, 'Godsdienstige verhoudingen
1849-1860,' in: De Kakelepost 10 no. 2
(Schagen april 1995) 15-17
J. Presser, Ondergang. De vervolgingen
verdelging van het Nederlandse joden
dom 1940-1945. Deel 1 en 2 (A'dam '65)
JJ. Schilstra, In de ban van de dijk. De
Westfnese Omringdijk (Hoorn 1974)
S. van Son„lk zeg Nu, Nu. Vierhonderd
dertig jaar wel en wee van een Neder
landse Joodse familie (Amsterdam '92)
H.BJ. Stegeman en J.P. Vorsteveld,
Het joodse werkdorp in de Wieringer-
meer 1934-1941 (Zutphen 1983)
J. Stoutenbeek en P. Vigeveno, Joods
Nederland. Een cultuurhistorische gids
(Amsterdam 1989)
Terugkeer en wederopbouw
Na de feestelijkheden rond de bevrijding van
ons land in 1945, uitgebreid gedocumenteerd
en geillustreerd door Kooij en Grooff, pakte
de Nederlandse bevolking de wederopbouw
geestdriftig op. Terwijl de meerderheid zich
goeddeels kon richten op een nieuwe toe
komst zou gezegd kunnen worden dat de
ellende voor de overlevenden van de Jodenver-
nietiging nu eerst aanving. De weinige overle
venden werd door hun oude buren vaak vol
verachting ontvangen. Het antisemitisme
gedurende jaren vijftig had niet zelden een
venijnig karakter. Een bitter lot dat de overle
venden in stilte droegen, naast de ellende van
de overlijdensberichten van dierbaren die het
Rode Kruis teweegbrachten. Dan was er de
schier hopenloze strijd om bezittingen terug
te krijgen. Nee, de bevrijding was voor Joodse
holocaustoverlevenden bepaald geen bevrij
ding. Om al deze ellende te verdringen zwe
gen zij over hun lot en richten zij zich op de
wederopbouw van ons land.
De Joodse gemeenten in Den Helder, Medem
blik en Hoorn werden in 1955 officieel opge
heven. De leden waren vermoord, de infra
structuur geplunderd. De synagoge in Den
Helder werd door de Duitsers vernietigd bij de
aanleg van de Atlantic Wall. Die te Hoorn
werd na de oorlog gebruikt als opslagplaats
van een brandstoffenhandel. In 1955 werd
ook dit voormalige bedehuis een prooi voor
de slopershamer. Het grondgebied van deze
gemeenten werd gevoegd bij dat van de
Nederlands Israëlitische Gemeente Alkmaar
die nu de gehele Kop van Noord-Holland
omvatte. De Joden in Enkhuizen overleefden
vrijwel allen. Door de heldhaftige houding
van de lokale bevolking en het lokaal bestuur
konden zij worden gered. Ook werd de syna
goge een plundering bespaard. De Enkhuize-
naren pakten hun oude leven weer op. De
synagoge functioneerde er tot 1965. Nadien
werd deze opgeheven omdat de meeste leden
waren verhuisd naar Amsterdam of waren
geëmigreerd. Opmerkelijk genoeg werd in de
literatuur over Schagen gedurende de Tweede
Wereldoorlog geen vermelding aangetroffen
over (Joodse) onderduikers in Schagen. Is
hier nog aanvullend onderzoek nodig?
Tegenwoordig wonen er weer enige Joden in
Schagen. De stad valt onder de Nederlands
Israëlitische Gemeente Alkmaar. Joden kun
nen kiezen of zij begraven willen worden op
de nog steeds functionerende Joodse begraaf
plaatsen in Alkmaar, Den Helder, Enkhuizen,
Hoorn ofMedemblik. Gedurende de afge
lopen twintig jaren groeide een nieuwe gene
ratie Joden op in het Hollands Noorderkwar
tier. Zij zijn zich over het algemeen meer
bewust van hun identiteit. Aan hen is het te
danken dat er weer enig Joods leven opbloeit.
Zo is er in Alkmaar een stichting die de aan
koop van de voormalige synagoge nastreeft
om daar opnieuw een Joods bedehuis in te
richten. Hierin wordt zij gesteund door de
Baptistengemeente die daar thans kerkt. Of
dit ideaal ooit gerealiseerd zal worden zal de
tijd leren. Naast de Joodse gemeente Alkmaar
organiseert de Stichting Chaweriem Noord-
Holland-Noord, kortweg Channah tal van
Joodse activiteiten en vooral onderwijs aan
opnieuw een nieuwe generatie. In Heiloo
komen relatief veel mensen bijeen voor tradi
tionele lernavonden en lezingen. Ook genie
ten en genoten enige studenten uit het Noor
derkwartier het Joods hoger onderwijs aan het
Nederlands Israëlitisch Seminarium in
Amsterdam. In hoeverre de kennis, de sociale
structuren en infrastructuur voor Joods leven
opnieuw vorm kunnen worden gegeven zal de
toekomst leren. De (gevolgen van de) Tweede
Wereldoorlog zal in ieder geval de Joodse toe
komst in het Noorderkwartier nog lang bepa
len. Zo ook in Schagen.
Over de auteur
W.G.S. Bornstein (Medemblik, 4 maart 1973) is
werkzaam als docent Geschiedenis in het
voortgezet onderwijs. Hij studeerde
Geschiedenis aan de Hogeschool Holland in
Diemen en Joodse Studiën aan het Nederlands
Israëlitisch Seminarium in Amsterdam.
Momenteel studeert hij Archiefwetenschap en
voltooit hij zijn doctoraalscriptie Nieuwe en
Nieuwste Geschiedenis aan de Universiteit van
Amsterdam.
16
