De kerken van Schagen
De Nederlands Hervormde kerk aan de Markt, 1
2
R.J.M. van de Pol
Het Middeleeuwse kerkgebouw
De middeleeuwer was een gelovig mens. De aanwezigheid van de kerk
was zeer essentieel en elke plaats van enige betekenis bezat minstens één
kerkgebouw. Meestal waren het er (veel) meer.
Wanneer in Schagen de eerste kerk is gebouwd valt niet met zekerheid te
zeggen. Vermoedelijk begon men te kerken in een eenvoudig houten
gebouwtje dat later vervangen is door een stenen kerk. Uit archeologische
waarnemingen even ten zuiden van de huidige kerk kan bewezen worden
dat Schagen al in de dertiende eeuw in het bezit was van een godshuis.
Bij herbestratingwerkzaamheden in 1982 kwam een zeer groot aantal
begravingen voor de dag, gelegen binnen een muurwerk van
kloostermoppen. Ook werd er een sleuf waargenomen die was gevuld met
grote veldkeien (voornamelijk graniet), fragmenten tufsteen en
kloostermoppen. Een jaar eerder waren er aan de westzijde ook al
dergelijke vondsten gedaan in een dertiende eeuwse context. Deze
vondsten doen vermoeden dat hier in de twaalfde eeuw een kerk of
kloostergebouw heeft gestaan dat mogelijk verloren is gegaan bij een van
de overstromingsrampen die Schagen geteisterd hebben.' Het blijft echter
bij veronderstellingen gebaseerd op spaarzame opgravingsgegevens.
De eerste schriftelijke bron waaruit opgemaakt kan worden dat er in de
dertiende eeuw een kerk was in Schagen is een brief van de Heer van
Schagen. In 1492 schrijft deze aan de kerkelijke overheid in Utrecht, dat
de kerk van Schagen al meer dan 200 jaar vrijgesteld is van het betalen
van de 'sent penning', een kerkelijke belasting. Een andere schriftelijke
mededeling waaruit blijkt dat er in Schagen een kerk was, dateert uit
1329. In dat jaar draagt Hildebrand, koster van Schagen, al zijn goederen
op aan de abdij van Egmond.
Dat het hier geen onaanzienlijk kerkje betrof, kunnen we concluderen uit
de aanwezigheid van twee pastoors. Van deze pastoors kennen we Dirck
Boudewijnsz., genoemd in 1357, welke na zijn dood opgevolgd werd
door Arnout Buys, die de helft der parochie overgedragen kreeg.
De kerk was voorzien van een toren, die zelfs in Petten gezien kon
worden. In 1365 werd met behulp van die toren de grens tussen het
noorderambacht van Petten en de heerlijkheid Callantsoog bepaald door
staande boven het midden van het voormalig getijgat van de Zijpe een lijn
te trekken door de klokgaten van de Schager toren. In een oorkonde uit
1421 wordt de kerktoren nogmaals genoemd 'noertwaert opgaende voirbi
Keteldunen, dair men zien mach van de strande van der zee die clockgaten
van den kercktoern tot Scaghen'.2
De kerk van St. Cristoffel
Waarschijnlijk onder invloed, en met hulp van Willem de bastaard, die in
1440 zijn nieuw gebouwde slot betrok, werd er in Schagen een fraaie
nieuwe stenen kerk gebouwd welke gewijd werd aan Sint Christoffel of
wat deftiger Sint Christoforus. De centrumfunctie van Schagen, een plaats
met stadsrechten en zetel van de heer, werd hiermee benadrukt en
versterkt. In 1460 werd het nieuwe gebouw midden op het marktplein, de
"Plaets", in gebruik genomen.
