Bevolkingsomvang
Bevolkingssamenstelling
De oppervlakte van de gemeente Schagen besloeg iets meer dan 2000
hectaren. Naar onze huidige begrippen was Schagen in de negentiende en
ver tot in de twintigste eeuw niet meer dan een uit de kluiten gewassen dorp.
Als het aantal inwoners in de zestiger jaren niet zo was toegenomen, zou
Schagen inmiddels al lang met een andere gemeente zijn samengevoegd. In
de negentiende eeuw lag dat echter geheel anders: Schagen had een
belangrijke funktie als centrumgemeente en was omstreeks 1870, vergeleken
met andere Noordhollandse gemeenten, zowel qua oppervlakte als qua inwo
nersaantal middelgroot. 95 gemeenten hadden een kleinere oppervlakte, 15
waren even groot of groter en niet meer dan 22 gemeenten waren groter dan
Schagen. In die jaren hadden 102 gemeenten minder inwoners dan Schagen,
waar toen ruim 2600 mensen woonden, teiwijl slechts 25 gemeenten méér en
5 gemeenten ongeveer evenveel inwoners hadden. [Algemeene Statistiek van
Nederland, p. 364 en p. 3671
In de tweede helft van de negentiende eeuw nam de Nederlandse bevolking
toe van ruim 3 miljoen tot 5.1 miljoen personen. Tot 1879 leverde Schagen
een opvallende bijdrage aan de bevolkingsgroei. Tussen 1795 en 1849 was de
bevolking al gegroeid van 1343 tot 1995 personen. Het aantal Schagenaars
nam daarna razendsnel snel toe tot 3254 personen in 1879, zodat er toen
bijna 2,5 keer zo veel mensen in Schagen woonden als in 1795. De bevolking
nam niet alleen relatief veel sneller toe dan in andere Noordhollandse platte
landsgemeenten (met minder dan 10000 inwoners), maar ook relatief sneller
dan in de steden (met meer dan 10000 inwoners), de provincie Noord-
Holland en Nederland. De spectaculaire groei van Schagen werd veroorzaakt
door zowel een geboorte- als een vestigingsoverschot.
Na 1879 verslechterden de economische omstandigheden op het platte
land en nam de bevolking in Schagen en de andere plattelandsgemeenten al.
doordat een deel van de bevolking wegtrok, terwijl de provincie Noord-Hol
land als geheel Ilink groeide en ook de totale bevolking van Nederland be
hoorlijk toenam. De steden groeiden vooral tussen 1879 en 1889 zeer sterk,
maar ook daarna bleef hun bevolking toenemen. Hoewel de bevolkingsgroei
in de meeste plattelandsgemeenten zich na 1889 herstelde, was er in Schagen
pas veel later sprake van groei. In 1909 kwam het inwonersaantal voor het
eerst sinds jaren weer boven de 3000 personen en ruim twintig jaar later werd
een nieuwe mijlpaal van 4000 inwoners bereikt. Tijdens de Tweede
Wereldoorlog woonden veel evacués uit Den Helder in Schagen. waardoor
het officiële aantal inwoners opliep tot zo'n 5000 mensen. Behalve deze eva
cués woonde een onbekend aantal onderduikers in de gemeente Veel eva
cués vertrokken na de bevrijding naar hun oorspronkelijke woonplaats, waar
door de bevolking afnam tot minder dan 4500 personen. Pas in de vijftiger
jaren kwam het aantal inwoners weer boven de 5000 personen. Vanaf de zes
tiger jaren groeide de bevolking explosief, doordat er nieuwe woonwijken
werden gebouwd, waar zich veel jonge gezinnen van buiten Schagen vestig
den.
Nederland kende in de negentiende eeuw en een groot deel van de twintig
ste eeuw een vrouwenoverschot, ook al werden er in het algemeen meer
jongens dan meisjes geboren. Het vrouwenoverschot, dat werd veroorzaakt
door de grotere migratie en de hogere sterfte van het sterke geslacht, nam
langzaam af. Deze daling stokte tijdelijk in de laatste decennia van de vorige
eeuw. [Van der Woude, p. 23-24]
In Schagen lagen de zaken anders. Van 1850 tot en met 1866 woonden er
meer mannen dan vrouwen. Het aantal vrouwen nam toen sneller toe dan het
aantal mannen, hetgeen werd veroorzaakt doordat zich meer vrouwen dan
mannen in Schagen vestigden. Voor een deel kan dit worden verklaard uit
13
