Er waren wel eens spanningen tussen de verschillende kerkgenootschap
pen, vooral tussen de katholieken en de hervormden, maar over het al
gemeen gingen ze tolerant met elkaar om. Een belangrijke uitzondering
was het Schager oproer op 10 en 11 september 1888, ook wel bekend als
het Schandaal van Schagen, waarbij een ontembare, woedende menigte
de ruiten ingooide bij rooms-katholieke kerkeraadsleden en de nodige
schade toebracht aan de pastorie en het gesticht der liefdezusters.
(Schager Courant, 13 september 1888) De hervormde bevolking van
Schagen was in razernij ontstoken toen een rooms-katholieke vader zijn
dochter in een huis voor gevallen vrouwen had geplaatst, omdat zij om
gang had met een hervormde jongen. De gemoederen bleven nog lang
verhit en op 1 november moest dominee A.W. van Kluijve de hervormden
nog waarschuwen: 'Denkt eraan, wat men in een oogenblik doet, drukt 't
geweten jaren-, dikwerf levenslang. Laat men dus kalm zijn.' (Schager
Courant, 1 november 1888) Uiteraard besteede de Schager Courant uit
gebreid aandacht aan het voorval, maar het haalde ook de landelijke
pers en er werden zelfs vragen over gesteld in de Tweede Kamer. Hoewel
zich verder geen incidenten als deze voordeden, bleek de verdraagzaam
heid der Schager hervormden in 1888 nog vrij gemakkelijk om te kunnen
slaan in woede.
In de loop van de twintigste eeuw halveerde het aantal hervormden,
terwijl het aantal rooms-katholieken iets groeide. In deze periode nam
het aantal onkerkelijke personen toe tot ongeveer 30# van de bevolking.
De ontkerkelijking ging voor een groot deel ten koste van de hervormde
kerk. De drie bevolkingsgroepen waren in 1960 bijna even groot, maar
na 1960 nam de ontkerkelijking nog aanzienlijk toe.
Godsdienstige verhoudingen in Schagen 1849-1960 (in procenten)
1849
1859
1869
1879
1889
1899
1909
1920
1929
1960
Nederlands hervormden
61,6
61,2
62,3
61,6
62,1
62,1
59,8
52,1
46,9
32,1
Waals hervormden
0,1
Remonstranten
0,2
0,1
0,1
0,1
0,3
0,1
0,1
Christelijk gereformeerd
afgescheidenen)
0,1
0,3
0,3
0,3
0,2
Doopsgezinden
5,1
6,1
4,7
5,1
4,9
5,2
6,7
5,3
4,3
1,9
Evangelisch Luthersen
0,4
0,7
0,4
0,7
0,3
0,4
0,5
0,5
0,5
0,3
Hersteld Luthersen
0,1
0,1
0,1
0,1
Gereformeerden
0,3
3,6
1,5
3,8
Room skatholieken
29,5
29,8
30,7
30,4
28,7
25,3
25,8
25,8
27,5
31,6
Oudroomsen
0,1
0,1
Nederlands Israëlieten
3,3
1,9
1,7
1.4
1,1
0,8
0,7
0,4
0,2
Portugese Israëlieten
0,3
Anders/geen/ onbekend
0,1
2,5
5,6
6,1
11,7
18,9
30,2
totaal
100#
100#
100#
100#
100#
100#
100#
100#
100#
100#
aantal personen
1995
2118
2645
3200
3110
2873
3036
3592
3926
5015
Bron: Tienjaarlijkse Volkstellingen; J. Bregman, Schagen door de eeuwen heen. Den Helder 1965
17