18
Maar waarom toch al die drukte?
We kunnen ons nauwelijks voorstellen dat de heren en vrouwen van
Schagen zich enkele eeuwen lang zo druk hebben gemaakt om hun
pluimgraafschap enkel en alleen om het adellijke recht of om het aanzien.
Men pacht heel vooropgezet het recht op de zwanendrift en zorgt er
vervolgens even vooropgezet voor dat het recht definitief in de familie blijft.
Men maakt, getuige de aanhef van dit artikel, bijzondere kosten ten behoeve
van de uitoefening van het recht die aanzienlijk zijn als we weten dat het
dagloon van een ongeschoolde arbeider in Alkmaar rond 1800 op ongeveer
20 stuivers ligt.
De rekeningen van de heerlijkheid Schagen zijn zeer onvolledig en het
pluimgraafschap is lang niet overal terug te vinden. Er zijn echter wel
fragment-gegevens in het archief die een indicatie geven van de
economische waarde en de omvang van de zwanendrift.
Er is een compendium over de jaren 1774 - 1780 met een keurig uitgewerkt
borderel van de inkomsten en uitgaven. In deze lijst levert het
pluimgraafschap de heren vna Schagen "voor de recognieti en de verkocht
zwanen" de som van f 2015 - 5 - 8 op - en dat is na de "koorn en
vlastienden" en de "landhuren" de grootste post: ruim 4 van de totale
inkomsten
Op 28 mei 1793 ontvangt Jan Stins voor in 1792 en 1793 aan de heer van
Schagen verkochte zwanen van zeer diverse kwaliteit f 137 - 0 - 0. Stins
levert in totaal 43 zwanen en krijgt dus gemiddeld ruim f 3 - 0 - 0.
Op grond van het adellijk recht op de zwanendrift heeft iedereen binnen het
rechtsgebied de plicht te melden hoeveel zwanen hij houdt en is hij verplicht
daarvoor de vastgestelde recognitie-gelden te voldoen. We weten helaas
niet hoe hoog deze gelden zijn geweest. Wel kennen we een waarschijnlijk
door de rentmeester opgestelde lijst uit 1780, waarop alle eigenaren van
zwane-paren in het gebied van Schagen, Barsingerhorn, Colhom, Winkel,
Oude Niedorp en Nieuwe Niedorp staan vermeld
Jan Stins ontvangt op 28 mei 1793 betaling voor de onderstaande,
geleverde zwanen:
12
aug.
1792
2 wrakke zwanen
2
6
dec
2 levendige jonge zwanen
6
26
dito
29 dito
87
-
dito
6 dito gepende
15
7
jan
1793
9 dito dito
10
-
dito
9 dito sonder defect
12
11
april
2 dito defect
5
Bovengenoemde gegevens geven slechts een indruk van het belang en de
omvang van de "zwanendrift" en geven enige inhoud aan het begrip
"pluimgraaf', een van de inkomstenbronnen van de heren en vrouwen van
Schagen. Nader onderzoek zal deze inhoud moeten verdiepen
Blijft de vraag over wat er met deze zwanen gebeurde In de rekeningen is
daarover niets terug te vinden; we moeten dus gissen.Wij gebruiken
zwanedons vanwege de hoge isolatie-waarde in dekbedden, slaapzakken,
enz. In de late middeleeuwen werden zwanen ook gegeten getuige een
kookboek uit die tijd
Bronnen:
Bregman, J. - Schagen door de eeuwen heen - Wormerveer - 1968.
Noordergraaf, L. - Daglonen in Alkmaar 1500 -1850 - Hist. Ver. Holland -
serie Apparaat nr. 9 -1980.
Belonje, J. - 's Graven zwanen - in: De Zaende -1946.
Baudet, F. E. J. M. - De maaltijd en de keuken in de middeleeuwen -
Leiden - z. j.
