stichtingsstenen met
vermelding van het jaar der
legging, meestal voorzien van
dag en maandaanduidingde
naam van de legger en vaak
zijn of haar leeftijd. Deze
stenen bevinden zich voor het
merendeel op- of enkele deci
meters boven het maaiveld of
straatniveau. Zelden zal zo'n
steen als allereerste steen in
een bouwwerk zijn aangebracht.
De echte "eerste steen" in
baksteenuitvoering, is
doorgaans niet van inscripties
voorzien en is doorgaans
onherkenbaar in het bouwwerk.
Bij dit type stichtingssteen
horen ook de zogenaamde "laat
ste stenen", met inscriptie,
die bij de voltooing van het
bouwwerk werden geplaatst.
2. JAARSTENEN.
Deze stenen zijn verwant aan
de eerste stenen. Jaarstenen
bevinden zich meestal op gro
tere hoogte in het bouwwerk.
De steen vermeldt altijd het
jaartal, soms voorafgegaan
door "anno". In tegenstelling
tot de eerste stenen vermelden
jaarstenen het jaar waarin het
bouwwerk voltooid werd. Oudere
jaarstenen komen vaak samen
met gevel— of wapenstenen
voor.
3. ARCHITECTENSTENEN.
Dit zijn zeldzaam voorkomende
stenen, die in natuursteen de
naam van de ontwerper vermel
den, en meestal ook het jaar
van totstandkoming van het
bouwwerk. Rond de eeuwwis
seling is dit type steen
populair geweest.
4. GEDENKSTENEN.
Stenen met gebeitelde teksten,
in deze eeuw ook wel uitge
voerd in tegeltableaus, soms
vergezeld van voorstellingen,
ter herinnering aan gebeurte
nissen betreffende het bouw
werk (brand, vernieling, reno
vatie) of aan personen (stich
ters, bewoners) betreffende
geboorte, werken, rouwen en
trouwen. Deze groep is voor
de datering van het bouwwerk
van minder belang, omdat de
stenen later geplaatst zijn
dan de gebeurtenis die zij
herdenken. Gedenkstenen kunnen
ook binnen in het bouwwerk
aangetroffen worden.
5. GEVELSTENEN.
In het algemeen is een gevel
steen een stuk natuursteen met
een in bas-reliëf uitgehouwen
voorstelling. Soms wordt die
voorstelling door tekst ondei
steund, soms bevat de steen
louter tekst. Het reliëf
bevindt zich in de gevel boven
de deur, maar meestal onder de
vensters van de verdieping of
boven de puilijst. Er bestaan
stenen met zeer uiteenlopende
voorstellingen, die vaak in
relatie staan tot de herkomst
of het beroep van de eigenaar/
bewoner. De stenen komen met
en zonder tekst en jaartal
voor. Gevelstenen werden voor
namelijk tussen 1550 en 1800
aangebracht met een duidelijke
piek in de 17e eeuw. De
laatste jaren valt er weer een
lichte opleving te constate
ren. Aan gevelstenen zal een
apart artikel gewijd worden.
Het onderzoek te Haarlem heeft
uitgewezen dat er in principe
vier soorten "eerste stenen"
te onderscheiden zijn
1. De allereerste metsel-/bak-
steen direct op het fundament
zonder feestelijkheden, na de
bouw onherkenbaar, meestal
onder het straatniveau.
2. Een baksteen, die als
"eerste" wordt betiteld, met
feestelijkheden gelegd, onder
of boven straatniveau, voor
het merendeel onherkenbaar in
het bouwwerk.
3. Een natuursteen met
inscriptie die de eerste
steenlegging (type 2) herdenkt
met feestelijkheden gelegd,
meestal enkele decimeters
boven straatniveau.
