11
1 1
nisatie. Hij spande zich vooral in om de sa
menwerking tussen de onderzoekers die el
kaar na de Eerste Wereldoorlog boycotten,
te herstellen.
m
'f F, m
P
Hf
Lorentzen Einstein, 1921
Maatschappelijk was Lorentz actief binnen
de Vrijzinnige Democratische Bond (een
progressief-liberale partij in Nederland in
de eerste helft van de twintigste eeuw). De
sociale kwestie (ook wel het arbeidersvraag
stuk genoemd) en de volksopvoeding (vor
ming, opleiding en onderwijs, gericht op het
volk) hadden zijn levendige belangstelling.
In 1910 werd op zijn initiatief de eerste open
bare bibliotheek van Leiden gesticht. Hij was
o.a. voorzitter van de Onderwijsraad, afde
ling hoger onderwijs. In 1912 ging Lorentz
vervroegd met emeritaat als gewoon hoog
leraar. Wel bleef hij nu als buitengewoon
hoogleraar in Leiden zijn maandagochtend
colleges geven.
Na zijn emeritaat werkte Lorentz van 1918
tot en met 1926 mee aan de plannen voor
de drooglegging van de Zuiderzee. Hij
stelde de "golfvergelijking" op waarmee
de waterhoogtes - en daarmee benodigde
dijkhoogtes - na afsluiting door de Afsluit
dijk voorspeld konden worden. Hij leidde
de Staatscommisie Zuiderzee (ook wel de
'Commissie Lorentz' genoemd). Hij stelde
voor het probleem van de waterhoogte op te
lossen met numerieke wiskunde (een deel
gebied van de wiskunde). De bewegings
vergelijkingen voor water moesten worden
opgelost voor de geulen. Het werk van deze
commissie is van grote betekenis geweest
voor het waterloopkundig onderzoek in
Nederland. In het originele ontwerp dat Lely
voor de Afsluitdijk maakte zou de Afsluitdijk
niet bij Cornwerd, maar bij Piaam, aanslui
ten op de Friese kust. De staatscommissie
onder leiding van Lorentz berekende dat de
getijslag (het verschil tussen eb en vloed)
sterk zou toenemen als de dijk zou aanslui
ten bij Piaam. Toename van de getijslag zou
de stroomsnelheden doen toenemen en de
aanleg van de dijk bemoeilijken. Ook bleek
de ondergrond op het geprojecteerde tracé
van de Afsluitdijk niet ideaal voor de aanleg
van een dam. De commissie Lorentz advi
seerde daarom de Afsluitdijk iets noordelij
ker aan te leggen, waardoor de toename van
de getijslag minder werd. Na voltooiing van
de Afsluitdijk in 1933 bleken de voorspel
lingen van de commissie juist. Op 4 februari
1928 overleed Lorentz op 74-jarige leeftijd
aan een belroosinfectie met koortsaanval
len. Hij werd op de Kleverlaanbegraafplaats
in Haarlem begraven.
De beroemde natuurkundige Albert
Einstein, bekend van de relativiteitstheorie,
verklaarde de relatief beperkte roem van
Lorentz als volgt: De natuurkundigen van de
jongere generatie zijn zich meestal niet meer
ten volle bewust van de beslissende rol, die
H.A. Lorentz speelde bij de vorming van de
fundamentele ideeën van de theoretische
natuurkunde. Dit wonderlijke feit berust
hierop, dat de grondslag van Lorentz' ideeën
hun zozeer vlees en bloed geworden is, dat
zij nauwelijks nog in staat zijn zich voor te
stellen hoe vermetel deze ideeën waren en
hoever ze het natuurkundig fundament ver
eenvoudigden. Voor mij betekende hij meer
dan alle anderen die ik op mijn levensweg
ontmoette.'
Henk Torenvlied
17
Kroniek no. 66, 2ie jaargang, 2013/3
'JBT
i|
