De Rijksmonumenten van de Wieringermeer
Gemaal Lely met bijbehorende
dienstwoningen
In 1928 wordt begonnen met het werkeiland
waarop het gemaal en de dienstwoningen
komen te staan. Het gemaal is een ontwerp
van architect D.Roosenburg en het eerste
betonbouwwerk in Nederland; betonspeci-
alisten uit Duitsland moeten er zelfs aan te
pas komen om de bouw te realiseren. Het
elektrische gemaal met drie pompen komt
in 1929 klaar en begint op 10 februari 1930
met het droogmalen van de Wieringermeer.
Het gemaal is een gaaf bewaard gebleven
voorbeeld van een waterstaatkundig werk
in gewapend beton en is mede door zijn
beeldbepalende werking in het open pol
derland van de Wieringermeer gekozen als
Rijksmonument, tezamen met de bijbeho
rende dienstwoningen.
Laatstgenoemde woningen zijn een ont
werp van prof. ir. M.J. Granpré-Molière en
gebouwd in de stijl van de Delftse School.
Daarbij ligt de schoonheid juist in eenvoud
en is een goede harmonie tussen massa,
ruimte en lichtval belangrijk. De functie van
een gebouw moet tot uitdrukking komen in
de vorm. Vandaar dat de vormgeving van
woonhuizen simpel en ingetogen is gehou
den terwijl publieke gebouwen als stadhui
zen en kerken juist monumentaal zijn om
hun functie te benadrukken. De dienstwo
ningen waren bedoeld voor de elektromon-
teurs en machinisten van het gemaal; de
achterste is iets breder en hoger en was be
doeld voor de hoofdmachinist: verschil moet
er zijn, nietwaar. Op 29-12-1930 wordt in een
der woningen het eerste kind van de polder
geboren, nl. Elisabeth Boorsma, dochter van
een der machinisten.
Gemaal Leemans en omgeving
Het gemaal is vernoemd naar de hoofd
inspecteur-generaal van Rijkswaterstaat
ir. W.F. Leemans, in zijn tijd een gezagheb
bende waterbouwkundige Al in 1877 kwam
Leemans (1841-1929), met het eerste plan
voor drooglegging van (een deel van) de
Zuiderzee. Gemaal Leemans, gebouwd voor
één miljoen gulden naar een ontwerp van
Wilhelmus Frangois Leemans
architect Dirk Roosenburg, werd in februari
1930 in bedrijf genomen, tegelijk met ge
maal Lely bij Medemblik. Gemaal Leemans
was uitgerust met twee enorme Werkspoor
dieselmotoren. Bij de renovatie in 1994, kos
ten 41 miljoen gulden, werden deze vervan
gen door vier elektromotoren. In verband
met de zoute kwel wordt sinds 1997 al het
water uit de Wieringermeer afgevoerd door
een afvoerleiding met een lengte van 1.100
m, die 3 meter hoog is, en een breedte heeft
van 4,25 m. Ook het gezuiverd afvalwater
van de rioolwaterzuiveringsinstallatie van
Wieringen wordt door deze 'tunnel' afge
voerd naar de Waddenzee.
Sinds kort staat gemaal Leemans op de
Rijksmonumentenlijst tezamen met de die
selolietanks, de schutsluis met brug, het
transformatorhuisje en de schotbalken-
loods. Zowaar een uniek geheel.
De Eerste
Spoedig na de drooglegging op 17 augus-
Kroniek no. 65, 2ie jaargang, 2013/2
36
