Jaargang nr. 3 1989 alleen kerk en klooster onderwijs. De middeleeuwen kende zijn 'cleine scole': de lagere kloosterschool voor hen die monnik wilden worden, en de lagere parochieschool voor de rest van de kinderen. Deze school was door de graven gesticht en de parochiepriester had toezicht. Zo langzamerhand werd die school overgedragen aan de gemeente, en er werd op den duur openbaar onderwijs in gegeven, dat gefinancierd werd door de gemeente, of de kerk, of door allebei. Maar meestal moest de meester er diensten voor verrichten zoals koster, doodgraver enz. Heel vaak moest hij zelf zijn geld bij elkaar schooien, bij de ouders als zijnde schoolgeld. Zijn regels kwamen hoofdzakelijk vanuit de kerk. Tijdens de Hervorming - toen de regering van het land gereformeerd was - werden de orders vanuit die hoek gegeven. De dominee bepaalde dat de bijbel op tafel moest, en dat de kinderen in het 'waare regte geloof' werden onderwezen. Met de Verlichting van rond 1780 veranderde er veel: er kwamen nieuwe denkbeelden over Onderwijs. In 1784 werd ondermeer een "Maatschappij tot Nut van het Algemeen" opgericht, die scholen en kweekscholen stichtte, nieuwe spel- en leesboekjes uitgaf enz. In 1801 verscheen de eerste schoolwet, en tevens de schoolopziener, die de zaak in de gaten moest houden: hij zag er op toe dat het nieuwe onderwijs ook gegeven werd, en dat de leermiddelen daarvoor aanwezig waren. De onderwijzers werden bijgeschaafd, vaak bij de opziener thuis, en door hem geëxamineerd als ze nog geen acte hadden. Men kon 1e, 2e, 3e en 4e rangs worden. Een 3e rangs onderwijzer kon bv. lezen, schrijven en rekenen, maar ook nog wat met gebroken getallen doen en kende iets van de Nederlandse taalbeginselen. Eentje van de 4e rang kende zelfs natuur- en wiskunde. In 1806 verscheen er een verbeterde wet, geënt op een nuts rapport, die de rol van de overheid belichtte, de scheiding van staat en kerk, het schooltoezicht enz. De rol van de dominee bleek echter nog lang niet uitgespeeld, en waar de bevolking overwegend katholiek 14

Tijdschriften Regionaal Archief Alkmaar

Jaarboek Stichting Oud Limmen | 1989 | | pagina 15