Een inbraak met geweldpleging in Castricum
In het vroege voorjaar van 1557 is een brutale in
braak gepleegd in Castricum in het huis van Jan
Willemszoon, een 74 jaar oude boer. Terwijl hij,
zijn vrouw en de rest van het gezin rustig lagen te
slapen, moet een van de daders een gat onder de
drempel gegraven hebben en zo binnengekomen
zijn. Daarna heeft hij zijn medeplichtigen binnen
gelaten. Ruw werden de bewoners wakker geschud.
Voordat ze zich konden verzetten, waren ze al alle
maal met lappen, die de rovers van 'slaaplakens' ge
scheurd hadden, gekneveld, hadden een prop in de
mond gekregen en waren geblinddoekt. De arme
boer werd bloot op een stoel gezet en de daders
hebben met brandend stro onder zijn lijf gepro
beerd hem te dwingen te vertellen waar hij zijn geld
bewaarde. Toen hij dit niet snel genoeg deed, werd
zijn vrouw met zoveel kracht in het vuur geworpen
dat haar ingewanden eruit kwamen. Uiteindelijk
hebben de dieven drie buidels geld bij het hoofd
eind van de stromatras gevonden en een aan het
voeteind. Ze hebben het geld onderling verdeeld
en ook kleren van het gezin meegenomen, die ze
onderweg verstopt hebben.
De dieven wisten blijkbaar goed bij wie ze moesten zijn. Jan
Willemszoon moet een rijke boer geweest zijn. Over de lig
ging van het huis wordt niets gezegd. Het zal waarschijnlijk
niet in de dichtbewoonde Kerkbuurt gelegen hebben.
In het 'Correctie- of Vonnissenboek' van Alkmaar,
waarin de geschiedenis bewaard is, wordt niet ver
meld wat de gevolgen voor de arme boer en zijn vrouw
geweest zijn. Is de vrouw aan de gevolgen van de mis
handeling overleden? Heeft de boer het overleefd?
De schuldigen gevangen en veroordeeld
Begin april 1557 zijn twee van de inbrekers, Aerian Aeri-
ansz. uit Rotterdam en Jacob IJsbrantsz. uit Hazerswoude,
bij de Abdij van Egmond gearresteerd. Na verhoor en
bekentenis worden ze op 10 april voor het gerecht gebracht.
In die rechtbank hadden de zeven schepenen van Alkmaar
zitting, eventueel uitgebreid met een van de burgemeesters,
met de schout, die in zijn persoon de functie van hoofd van
de politie en officier van justitie vertegenwoordigde. De
schout van Alkmaar was in die jaren Adriaen Aertsz.
Vanwege de ernst van de zaak en het gebruik van geweld
heeft de schout, om een voorbeeld te stellen, uit naam van
de Koninklijke majesteit de Graaf van Holland, de doodstraf
geëist. De rechters hebben beide boosdoeners ertoe veroor
deeld dat ze door de beul buiten de stad Alkmaar geleid zul
len worden en bij Ropkeskuil aan een paal gewurgd, waarna
hun lichamen worden verbrand. Hun bezit zal worden ver
beurd verklaard en toekomen aan de Koninklijke majesteit.
Het vonnis is nog dezelfde dag voltrokken.
Het Vonnissenboek van Alkmaar
De doodstraf komt vaker voor in het Vonnissenboek.
Vooral wederdopers werden in de jaren 1530 vaak
ter dood veroordeeld. De wederdopers behoorden tot
een verboden kerkelijke stroming uit het begin van
de Reformatie. Hun uitgangspunt was dat alleen vol
wassenen gedoopt mochten worden. Omdat iedereen
toen al als kind was gedoopt, moest eenieder opnieuw
gedoopt worden en kreeg daardoor de naam wederdo
per. In alle gevallen bekenden ze zonder gemarteld te
zijn: buyten pijne ende banden van ijserenDe man
nelijke wederdopers werden gewoonlijk veroordeeld
tot de dood door het zwaard, in enkele gevallen 'optie
cacksloot', de latere Breestraat. Soms werd eraan toe
gevoegd dat hun lijf daarna op het rad gelegd werd en
hun hoofd op een staak werd gestoken. Vrouwelijke
wederdopers werden geëxecuteerd 'mitten watere',
door ze vol te gieten met water tot ze erin stikten. De
doodstraf werd ook wel geëist voor inbraak met geweld
of inbraak in kerken (veroordeeld dat hij 'gehangen sal
worden onder een dwars balck tuyschen hemel ende
aerde ende alsoe geworcht te worden met een coorde').
82 Pijnbank met 'watermarteling'.
