De oude dorpskern
De bebouwing van het in voorgaande artikelen besproken gedeelte
van de Dorpsstraat tussen de spoorovergang en het kruispunt met
de Overtoom en Burgemeester Mooijstraat kan men, in het licht
van de geschiedenis van Castricum, beschouwen als relatief jong.
Het merendeel der huizen werd gebouwd na 1900.
Anders is het gesteld met het gedeelte van de Dorpsstraat nabij de
Oude Pancratiuskerk (nu Hervormde kerk), waarmee we ons in dit
artikel bezighouden.
Fragment van de kaart 'De Heerlykheid van Castricum'uit 1737.
Hier was, zoals oude prenten en kaarten tonen, reeds vele
eeuwen geleden sprake van een vrij intensieve bewoning. Dat
blijkt bijvoorbeeld uit een intrigérende prent van de hand van A.
Rademaker, 'Dorpsgezicht' met een zicht op Castricum, gemaakt
in 1622 vanuit een standpunt dat we situeren ter hoogte van het
huidige pand Dorpsstraat 45. ('Klaver Vier') Het is bekend dat er
in die tijd al een herberg (bierstal) bestond, waarvan een gedeelte
links op de prent is afgebeeld. Deze lag ongeveer op de plaats
van de latere 'De Rustende Jager'. Rechts, schuin voor de toren
van de kerk, zien we een voor die tijd vrij robuust 'dubbelpand'
op ongeveer de plaats van "t Eethuysje'. Naar de functie van dit
gebouw kunnen we slechts gissen. Meer naar achteren aan de
rechterkant van de weg zien we enkele bescheiden huisjes, in
de schaduw van de kerk, die de tand des tijds ongetwijfeld niet
hebben doorstaan, hoewel er op ongeveer deze plaatsen later
andere huizen zijn gebouwd en er nog weer later de intensieve
bebouwing van nu tot stand kwam. De toenmalige doorgaande
weg, de latere Dorpsstraat, was volgens de prent een onverharde
weg met karrensporen.
Meer dan 100 jaar later, in 1737, krijgen we een vrij gedetailleerde
indruk van de bebouwing nabij de kerk uit de bekende kaart
'De Heerlykheid van Castricum', die was opgedragen aan de
toenmalige ambachtsheer van Castricum, mr. Lieve Geelvinck.
In vrijwel dezelfde periode, in 1730, maakte A. Zeeman een
gravure die een welhaast fotografisch beeld geeft van het toenmalige
dorpscentrum van Castricum. De graficus Zeeman, die in onze
provincie vele dorpsgezichten heeft vastgelegd, koos voor het maken
van deze afbeelding vrijwel dezelfde plaats als eerder Rademaker:
bewesten de kerk, nabij de herberg, waar hij waarschijnlijk verbleef.
Een vergelijking van kaart en prent toont frappante overeen
komsten. De op de kaart schetsmatig ingetekende panden komen
in de prent tot leven. Opvallend is het lage,
langgerekte pand rechts van de weg, tegenover de
kerktoren. Het lijkt een loods of opslagplaats, met
daarvoor nog een glimp van een voornamer en
hoger pand, mogelijk het pand dat eerder op die
plek door Rademaker werd afgebeeld. Links van
de weg is er nog steeds de herberg, nu duidelijk
met de schuin daarnaast gelegen doorrijstal.
Van de bewoningssituatie nabij de kerk, nog weer
honderd jaar later, geeft de kadasterkaart uit 1822
een beeld. Langs de doorgaande weg, de latere
Dorpsstraat, bewesten de kerk, bestaat nog steeds
een vrij intensieve bebouwing, We kunnen ons
afvragen of er nog panden bij zijn die we ook
op kaarten en prenten uit de voorgaande periode
tegenkwamen.
Dat is niet waarschijnlijk. Afgezien van de
veroudering die over een dergelijk lange periode
plaatsvindt en tot vernieuwing noopt, werd
juist dit gedeelte van Castricum getroffen door
verschillende rampen, waarbij huizen verloren
zijn gegaan. Een grote brand in 1795 legde
5 woonhuizen nabij de kerk in de as, terwijl
meerdere huizen schade opliepen. De slag bij
Castricum op 6 oktober 1799 en de daarop
volgende plunderingen door de soldaten, brachten
eveneens veel schade toe aan vooral de huizen
langs de doorgaande weg waarlangs de militairen
trokken. Zelfs de muurankers van de huizen
werden gestolen. Het enige pand dat wellicht,
hoewel met de nodige verbouwingen, tot in onze tijd is blijven
bestaan, is de herberg, die rond 1813 'De Rustende Jager' is gaan
heten (in 1976 gesloopt).
Gravure van A. Zeeman, gedateerd 1730, die een doorkijk geeft van
de toenmalige Dorpsstraat, met de bebouwing nabij de kerk. Links
de herberg met doorrijstal.
59
