i—i
gebracht: veestalling, hooi- en wagenberging, gereedschappen en het
wonen van de boerenfamilie.
Als materiaal werd veel hout met leem en riet toegepast dat al in de
16e eeuw voor een belangrijk deel werd vervangen door steen en
dakpannen, een ontwikkeling die zich ook doorzette in de 17e eeuw,
toen de veestapels groeiden en daardoor ook meer ruimte nodig was
voor hooiopslag. Zo ontstond uit een eenvoudige, vrij grote boerde
rij een type met een uitgekiende, vierkante plattegrond de Noord-
Hollandse stolp met een centrale, hoge hooiberging tussen de vier
grote staanders, het vierkant.
De grootte van de stolp was afhankelijk van het perceel land dat er
bij hoorde. Een stolp van 24 x 30 voet (7,20 x 9,00 m) met 15 mor
gen land (ca. 13 hectare) was een normale grootte en geschikt voor
het houden van ca. 15 melkkoeien en wat jong vee.
De constructie van de vierkante stolp is eenvoudig: op de vier hoe
ken van de hooiberging staan de forse stijlen op een fundering, ge
koppeld aan de bovenzijde met een ringgording (het vierkant) en met
schoren verstevigd. Op dit geraamte rust het hoge piramidale dak:
het geheel werd van riet en/of pannen voorzien. In later tijd werd
meer riet toegepast met enkele pannen aan de onderzijde om regen
water beter op te kunnen vangen. Aan de voorzijde van de boerde
rij. meestal de straatzijde, werden meer pannen toegepast en konden
in de rietvorm fraaie vormen ontstaan, die spiegels worden genoemd.
Dikwijls werd, om meer ruimte te laten ontstaan, in plaats van een
enkel vierkant een dubbel vierkant toegepast, waardoor een grote,
rechthoekige plattegrond ontstond. In de vorm van de stolp komen
overigens veel varianten voor, die in het verleden zijn ontstaan uit
ontwikkelende bedrijfsbehoefte: extra stalruimte of wagenstalling
aan de achterzijde (de staart) of meer leef- woonruimte in de vorm
van een aanbouw aan de voorzijde.
De onvolledige stolp
Een ander type boerderij, die veel weg heeft van de vierkante stolp
boerderij, is de onvolledige stolp, meestal geheel van hout opge
bouwd, met een plattegrond die een zodanige vorm heeft dat een ge
heel gesloten piramidaal dak niet mogelijk is. De grondvorm is recht
hoekig en het gebouw bestaat uit een hooiberging binnen het vier
kant, een koestal en een dars voor wagenstalling.
Het woongedeelte staat in de vorm van een woonhuis los van de stolp,
meestal aan de straatzijde.
Plattegrond van de onvolledige stolp. 1hooiberging, 2. dars of deel,
3. wonen, 4. lange regel, 5. korte regel, 6. paard
Castricum en Bakkum
Omstreeks 1830 stonden er in Castricum en Bakkum ongeveer 50 boer
derijen, veelal stolpen die werden gebruikt voor de melkveehouderij,
voor landbouwdoeleinden of een combinatie ervan. Dit aantal nam toe
tot ongeveer 75 boerderijen in 1875 en deze stolpen waren geconcen
treerd in en om de vrij kleine buurtschappen, zoals Zuid-Bakkum en
de Oosterbuurt, de Kerkbuurt en het Noordend in Castricum.
In 1925 telde Castricum en Bakkum ongeveer 80 stolpen en na die
tijd werden oudere stolpen vaak vervangen door andere, nieuwe stal-
vormen of door woningen en winkels. Ook gingen boerderijen door
brand verloren, waardoor er in 1940 nog ongeveer 70 boerderijen
over waren.
Gedurende de Tweede Wereldoorlog werden naast veel woningen
en winkels ook 16 boerderijen gesloopt in opdracht van de Duitse
bezetter ter verkrijging van schootsveld en voor het bouwen van bun
kers aan de randen van het dorp. zoals aan de Brakcrsweg, de Duinkant,
de Beverwijkerstraatweg en de Oosterbuurt.
In 1950 stonden er in Castricum en Bakkum, vóór de grote woning
bouwprogramma's in uitvoering kwamen, nog 54 stolpen, waarvan
er nog een groot aantal in gebruik was voor de melkveehouderij.
Voor wegenaanleg en woningbouw aan de noord- en oostkant van
Castricum werd een tiental stolpen opgeofferd en in de 90-er jaren
is er nog een tweetal oude boerderijen in de Oosterbuurt verbrand,
waardoor het aantal in 2001 - het jaar van de gevraagde inventarisa
tie - op 42 stolpboerderijen uitkwam. Hiervan stonden er 24 in
Castricum en 18 in Bakkum: de meeste zijn in gebruik als woning.
In voorgaande jaarboekjes van de Werkgroep zijn reeds enkele stolp
boerderijen uitgebreid aan de orde geweest en in dit boerderijenjaar
2003 krijgen daarom zeven min of meer willekeurig gekozen stolp
boerderijen aandacht, achtereenvolgens vier in Castricum en drie in
Bakkum.
Hoeve Nooitgedacht aan de Kramersweg (nr. 2)
De boerderij aan de Kramersweg nabij het station is een voorbeeld
van een onvolledige stolp met gemetselde gevels en een vrijstaande
woning aan de wegzijde. Vroeger was het bedrijf via een damhek
over de voor de woning liggende beek toegankelijk.
De oudste vermelding van het huis dateert van 1916 toen Johannes
(Jan) Bancraszoon Beentjes, geboren in 1890 te Castricum, een bouw-
aanvraag indiende bij de gemeente voor de bouw van een woonhuis
met schuur door werkbaas en bouwmeester Gerrit Kabel.
De onvolledige stolp.
5