te trekken. Tijdens een bespreking die de kapiteins onder elkaar hiel
den werd een plan gesmeed om het schip niet te bergenHet plan was
om de sleepverbinding zodanig vast te maken, dat door de enorme
kracht, die de sleepboten ontwikkelden, de bolders waarop de sleep
verbinding was gemaakt, afgesneden zouden wordenHetgeen ook ge
beurde. Bovendien wisten zij te bewerkstelligen, om de Duitsers zo
genaamd gerust te stellen, dat nog een laatste inspectie uitgevoerd zou
worden. Toen zij het schip verlieten, vergaten ze opzettelijk de roeden,
ijzeren stangen die voor de kleppen van de luiken langs werden ge
stoken, er weer voor te doen. Een zuidwester storm deed de rest". De
'Hoop op Zegen' lag nu veilig met zijn kostbare lading klokken en
kele honderden meters van Urk te wachten op betere tijden.
'Kben Haëzer'
Sabotage of ongeluk
Dat het niet bergen van de klokken uit de gezonken 'Hoop op Zegen'
een daad van sabotage was, is overduidelijk, maar was de stranding
van het schip dat ook? Daar heeft het alle schijn van. Het belang van
de kostbare lading was tot in de hoogste kringen bekend. Nadat be
kend werd dat de monumentale klokken, tegen alle afspraken in, als
nog naar Duitsland afgevoerd zouden worden, was er door de secre
taris-generaal van Onderwijs en Wetenschappen en Cultuurbescher
ming krachtig geprotesteerd. Nadat die protesten afgewezen waren,
beraamde men plannen om het transport te saboteren, zoals het on
klaar maken van een brug of een sluis om de afvaart te verhinderen.
Maar daarvan werd afgezien. De klokken konden dan alsnog op au
to's worden geladen om vervoerd te worden. Daarnaast was er het
En zo gaat Nederland de laatste winter onder Duitse bezetting in. die
voor het westen een hongerwinter zal worden. De geallieerde opmars
is tot staan gebracht. Het zal tot mei 1945 duren voor ons land be
vrijd is. En het schip met de klokken blijkt niet vergeten te zijn. Eind
juli 1945 al is men begonnen met de berging van de lading. Uit dag
boekaantekeningen van de Urker havenmeester kennen wij het ver
dere verloop van de geschiedenis van de klokken. Verdeeld over vijf
werkdagen zijn in totaal 226 klokken en 145 klepels geborgen. Zij
zijn in Urk aan land gebracht en tijdelijk opgeslagen in de hoek bij
het strand op de Westhaven. Met het schip de Eben Haëzer met schip
per Jan van Laar wordt de kostbare lading op donderdag 9 augustus
1945 naar Amsterdam gebracht. Vanuit de hoofdstad worden de klok
ken naar de eigenaren teruggebracht. In december 1945 is nog ge
probeerd het wrak van het schip te lichten. Maar de werkzaamheden
worden belemmerd door storm, ijs, mist en regen. De elementen heb
ben hun werk al gedaan, het schip is in tweeën gebroken. De berg-
ploeg van Hijlkema /Meester staakt de werkzaamheden en keert op
dinsdag 15 januari 1946 onverrichter zake huiswaarts. Werfbaas
Meindert Hakvoort kan het schip niet vergeten. "In de winter van
1963-1964 zijn we met zijn drieën over het ijs naar het klokkenschip
gegaan en hebben het met branders gesloopt. Het oud ijzer brach
ten we met een slee naar de werf en het kostte ons meerdere tochten
om alles goed en wel naar Urk te brengen. Onze arbeid bleef niet on
beloond, we beurden 300 gulden. Een aardig bedrag voor die tijd"
Schipper Van Di jk
Wat is er geworden van schipper Van Dijk, de man die zo dapper ge
weigerd had om voor de Duitsers te werken? Van Dijk. toen 65 jaar.
was niet alleen zijn woning en inboedel kwijt, maar ook de brood
winning van hemzelf en zijn zoon, die hem in zijn bedrijf zou op
volgen. Hij kreeg een uitkering van 14 gulden per week. De waarde
van het verloren schip werd door deskundigen geschat op 15.000 gul
den. De rijksinspecteur van de kunstheseherming stelde in juni 1945
voor om een fonds te vormen van maximaal 10.000 gulden om Van
Dijk schadeloos te stellen. Om dit doel te bereiken werd aan de ei
genaren van de geborgen klokken, gemeenten en kerken, een bij
drage van 75 gulden gevraagd. De gemeente Castricum betaalde
37,50. Maar de oproep bracht bij elkaar slechts 2.990,- op en dat
voor een man die zijn leven had gewaagd voor 226 Nederlandse klok
ken. Zijn naam zal echter blijven voortbestaan. Want wat staat te le
zen op de gedenksteen bij de klok van de kerk in Spijkenisse?
In drie jaar klonk mijn stem niet meer
'k Lag op de bodem van het IJsselmeer
Heldenmoed van schipper Van Dijk
Liet mij daar zakken in het slijk
Maar nu jubel ik het uit
Besef, o mens, wat mij beduidt
Geloof van mij, dat God gewis
In Nood en dood uw redder is
De geredde klokken op het strand van Urk.
nog grotere risico van represailles door de Duitsers. Er werd een te
legram naar Londen gestuurd met het verzoek om het schip nog vóór
de afvaart tot zinken te brengen. Getuigen verklaarden dat er inder
daad een vliegtuig enige tijd boven Leerdam had gevlogen: alsof
het iets zocht", maar er was niets gebeurd. Een feit is wel dat schip
per Van Dijk het werk niet wilde uitvoeren. Iets weigeren voor de
Duitsers was gevaarlijk. Op openlijke weigering stond maar één straf
en dat was standrecht, 'de kogel'. Maar hij kon wel een goede reden
opnoemen. De Royal Air Force was heer en meester boven het
IJsselmeer en menig schip werd tot zinken gebracht. Van de man die
het werk overnam. Marten Homma, is niets bekend. Werd hij ge
dwongen om de klus te klaren?
De klok is weer terug
Wanneer de klok weer in Castricum is teruggekeerd, is niet bekend.
Maar uit een verslag van september 1946 van de adjunct-rijksin
specteur Kunstbescherming J.W. Janzen blijkt dat de klokken op 31
juli 1945 ter beschikking van de eigenaren zijn gesteld. En men is
snel tot distributie overgegaan. We mogen aannemen dat de klok in
de loop van dat jaar weer in de toren is gehangen. Een niet alledaagse
klus die toch vele Castricummers niet zal zijn ontgaan. Sinds die dag
hangt de klok na een avontuurlijke omzwerving weer vertrouwd in
onze monumentale toren als een symbool van eeuwigheid. Het ge
ratel van de paardenwagens op de keien is verstomd, maar de sono
re galm van onze klok is gebleven.
Frans Baars t
19