fê&nw^'jê yZ_A
Bakkum in de 18e eeuw
Inleiding
De Ambachtsheerlijkheid Bakkum was in de 18e eeuw een zelfstan
dige gemeente, toen banne genoemd, met een eigen bestuur bestaande
uit schout en schepenen, groot 889 bunder (hectare) en gelegen tus
sen Egmond en Castricum. Het algemene beeld van de 18e eeuw in
Holland was er een van economische neergang met verminderde han
del, nijverheid en visserij,oplopende prijzen en belastingdruk, waar
door vooral kleine neringdoenden in de verdrukking kwamen en wer
keloosheid en armoede toenamen. Het einde van de eeuw bracht po
litieke onrust: met de komst van de Fransen nog meer armoede, zorg
en onrust met als climax de strijd tussen het Frans-Bataafse leger en
de Engels-Russische invasiemacht, gevolgd door verwoestingen en
plunderingen.
doodgeschoten; dit huis is in 1993 gesloopt en lag toentertijd nog
juist in de Banne van Castricum. De zuidgrens van Bakkum met
Castricum werd verder gevormd door de Schulpvaart.
De rechte noordgrens van Bakkum vanaf het strand liep over enke
le uitgestrekte duinvlakten die 'Het Vogelwater' en 'het Cleijne
Vogelwater' werden genoemd. Bij de Heereweg liep de grens ver
der over een afstand van ca. 250 meter langs de oostzijde van de
Heereweg om daarna in noordoostelijke richting uit te komen op de
'Schou Sloot ofte Toght' die de grens vormt met de gemeente Heiloo.
De grens tussen Bakkum en Limmen liep nogal grillig en volgde de
opeenvolgende polder- en kavelsloten en kwam uit bij de Schulpvaart
op een afstand van ca. 450 meter vanaf de Limmervoort.
Ktrv'ctl
Wjfh/jjrldc.
d -Xirmnc
^.i.-caaiC g.
Ctis/iïcreriL
S tETt^yslhi*
'Baccumop de kaart van Noord-Holland kaartfragment omstreeks
1748 getekend door Robert Geiles).
De grenzen van de banne Bakkum
Als we de kaart van Johannes Dou uit 1745 aan een nauwkeurig on
derzoek onderwerpen, dan zien we dat van het afgebeelde wegen- en
dijkenpatroon in het huidige landschap van Bakkum nog veel is te
rug te vinden. Met behulp van de hierbij afgebeelde detailkaartjes
zullen we het Bakkum van toen in beeld brengen.
Het duingebied werd in vroeger eeuwen als wildernissen bestempeld.
De grenzen tussen de opeenvolgende gemeenten volgen in het duin
gebied kaarsrechte lijnen die door onderlinge afspraken tot stand zul
len zijn gekomen. Dit geldt voor de noordgrens met de toenmalige
gemeente Egmond-B innen en voor de zuidgrens met de gemeente
CastricumDc rechte zuidgrens vanaf het strand door het duingebied
valt nabij de Heereweg samen met de Nollenbeek. Deze beek is het
duinbeekje dat juist ten noorden van en direct naast het witte huis uit
komt en onder de Heereweg door naar de Schulpvaart stroomt. In dit
witte huis is Neeltje Groentjes tijdens de Slag bij Castricum in 1799
Zuid-Bakkum
Opvallend op de kaart van Johannes Dou is de aanwezigheid van drie
dijkjes die min of meer evenwijdig van het westen naar het oosten
lopen. Gerekend vanaf het zuiden komt eerst in het verlengde van
de Achterlaan 'De Zuydt dyck'Noordelijk en parallel daaraan in het
verlengde van de Bleumerweg ligt de 'Zuydt Baccummer Dyck' en
ten noorden daarvan 'het Zee Rydts dyckie'.
Volgens deze kaart liep het verlengde van de Bleumerweg toenter
tijd zelfs door tot aan de Westerweg in Limmen, iets ten zuiden van
de huidige Burg. Nieuwenhuijsenstraat. Bij de start van het kadaster
in 1830 is deze verbinding tot in Limmen op de toen vervaardigde
nauwkeurige kaarten niet meer aanwezig.
In het 9e jaarboekje is reeds uitvoerig geschreven over de strijd te
gen het water en de verschillende dijkjes die in de Middeleeuwen in
onze gemeente zijn aangelegd. Deze dijkjes waren vooral aangelegd
om de woongebieden tegen het opdringende water te beschermen,
maar hadden tegelijkertijd ook een wegfunctie om de aangrenzende
landerijen te kunnen bereiken of de verschillende woongebieden te
verbinden. De op hoger gelegen gronden gebouwde huizen langs de
Heereweg in Zuid-Bakkum werden vanuit het oosten opdringende
water vooral beschermd door het Zeerijdtsdijkje en het Zuiddijkje.
Deze dijkjes zijn aangelegd aan het einde van de 12e eeuw. Het is
goed denkbaar dat in een eerste fase de bescherming werd gereali
seerd door het Zuiddijkje en het Zuid-Bakkummerdijkje en dat met
een gewenste vergroting van het gebied dat voor veeteelt of land
bouw gebruikt kon worden, in een tweede fase het Zeerijdtsdijkje
werd aangelegd dat de waterkerende functie van het Zuid-
Bakkummerdijkje daarmee overbodig maakte.
De bewoning in Zuid-Bakkum, zoals aangegeven op de kaart van
Dou, beperkt zich tot een tiental huizen, vooral gelegen langs de
Heereweg. Opvallend zijn de door bossingels omgeven buitenplaat
sen Blauhoeff aan de Achterlaan, Gaeff aan de Bleumerweg en het
meer naar het noorden in de duinen gelegen Zeeveldt.
Over de buitenplaats Starburg of Gaeff is door mr. Belonje reeds uit
voerig geschreven in het 10e jaarboekje. De buitenplaats heette Gaeff
naar de naam van de toenmalige eigenaar die een vertegenwoordi
ger was uit het gelijknamige Amsterdamse patriciërsgeslacht. De be
zitting bestond uit een hofstede met 11 morgen land. Belonje stelt
dat het herenhuis er aantrekkelijk gelegen moet hebben temidden van
een kwadraatvormig bossage, beschermd en afgesloten door een ge
lijkvormige gracht.
14
