Revolutie in Frankrijk 1789, Fluwelen revolutie in Nederland 1795 In juli 1789 bestormt het gepeupel in Parijs de Bastille. De Franse Revolutie zal uitgroeien tot massale volksbewegingen. Verbeten zoe ken de Fransen naar een betere maatschappij. Keer op keer lopen de zaken uit de hand. 'Het is het verhaal van onstuimige idealisten, machtszoekers en profiteurs, van tweedracht en samenzweringen'. In de Nationale Vergadering komt een grondwet tot stand en een ver klaring van 'De Rechten van Mens en Burger'. In 1792 breekt de oorlog uit tussen het revolutionaire Frankrijk en de landen van de zogenaamde Eerste Coalitie, Oostenrijk en Pruisen. Engeland en de Republiek sluiten zich bij de coalitie aan in 1793. Na aanvankelijke successen in Belgie (Jemappes, oktober 1792) wor den de Fransen onder generaal Dumouriez bij Neerwinden versla gen. Dumouriez loopt over naar de Oostenrijkers, vol afschuw over de koningsmoord van januari 1793 en het Jacobijnse schrikbewind van Robespierre. In de Republiek halen de conservatieven opgelucht adem, terwijl de patriotten zwaar teleurgesteld zijn. Ondanks Robespierre en zijn guillotines marcheren de revolutionai re legers in 1794 weer onder het zingen van de Marseillaise naar, en over de grenzen. De legers van de Eerste Coalitie worden in juni 1794 bij Fleurus vernietigend verslagen. De weg naar de Republiek ligt open. In de strenge winter van '94/'95 trekken de Fransen onder Joubert en Pichegru de bevroren rivieren over in gezelschap van een aantal patriotten die in 1787 waren uitgeweken naar Frankrijk o.a. de Hattemse revolutionair Herman Willem Daendels. Op 16 januari 1795 bezetten de Fransen Utrecht en op 18 januari verlaat Stadhouder Willem de Republiek vanaf het strand te Scheveningen. De Pruisische en Engelse bondgenoten trekken zich rovend en plunderend terug over de oostgrens. In 1799 zijn er ongetwijfeld veel Nederlanders die zich dat maar al te goed zouden herinneren. In tegenstelling met Frankrijk verloopt de revolutie in Nederland snel en zonder bloedvergieten (Fluwelen Revolutie). Zes dagen zijn vol doende om alle provincies in handen van de vijand te spelen, en in even zoveel tijd worden in alle steden de regentencolleges vervan gen door revolutionaire raden. Op 31 januari 1795 worden door de 'Provisionele Representanten van het Volk van Holland' plechtig de rechten van mens en burger geproclameerd. In de Staten Generaal worden alle decreten en vonnissen van 1787 nietig verklaard. De Fransen hebben geenszins de bedoeling de Republiek te bezetten of in te lijven bij Frankrijk. Ze verklaren dat: "de vijandelijkheden, vanaf het moment dat de revolutie in Nederland is uitgebarsten en de teugels van de regering in handen van een geconstitueerd gezag komen te liggen, gestaakt zullen worden. De Bataven, hun persoon en eigendommen zullen als vrienden worden behandeld. De Franse Republiek zal zich in geen geval mengen in de regeringsvorm die de Bataven in hun land wensen te voeren". Op 16 mei 1795 sluit de nieuwe Bataafse Republiek een vredesver drag met Frankrijk. Echter in ruil voor wederzijdse erkenning moe ten de Nederlanders een schadeloosstelling van 100 miljoen gulden betalen, af te lossen in termijnen. Ze moeten de Fransen gigantische leningen verstrekken tegen minimale rente. Maastricht, Venlo en Staats-Vlaanderen (Zeeuws-Vlaanderen) moeten worden afgestaan en de forten in het zuiden moeten worden ontmanteld. Bovendien moet een Frans leger van 25.000 man onderdak worden verleend en zij moeten worden voorzien van nieuwe wapens en kleding. Een en ander heeft ook tot gevolg dat de Bataafse Republiek gedwongen is bij elke oorlog die Frankrijk zal gaan voeren als trouwe bondgenoot op te treden. In Castricum houdt de pro-Franse schout Nuhout van der Veen op 4 februari 1795 een rede tot de regenten van het dorp waarin hij o.a. stelt: Het vorige bestuur heeft een einde, het volk heeft het Recht om zijn eigen vertegenwoordigers te benoemen, het is nodig dat wij daarvan ook hier een voorbeeld geven. Hierom stel ik voor om alle ingezete nen of Burgers deezer plaats boven de 18 jaar oud op te roepen te gen zekeren dag, dan onze Ambten en bedieningen neder te leggen en de vervulling daar van aan de Burgerij over te laten. Het cere monieel van die plechtigheid zal ik met innig genoegen in persoon verrichten, zo gij het goed vindt. Enige dagen later zijn alle 109 stemgerechtigde Castricummers en vele andere burgers van omliggende plaatsen verzameld in de kerk. Nuhout van der Veen houdt een gloedvolle rede waarin wordt ge steld dat het rampzalige Stadhouderlijke Bestuur is afgeschaft en dat het heerlijk is te leven onder de nieuwe orde. Alle stemgerechtigden worden opgetekend met de nieuwe koers in te stemmen. De kerk stroomt leeg. Ook de fluwelen revolutie in Castricum verloopt zon der bloedvergieten en Joachim Nuhout van der Veen blijft in het zadel als 'natuurlijke erfgenaam van de macht'. Landelijk is de bestuurlijke hervorming een moeizaam proces. Bij de verkiezingen voor de Nationale Vergadering zijn alle mannelijke ingezetenen van boven de twintig, die geen bedeling ontvangen, stem gerechtigd. De vergadering, die op 1 maart 1796 voor het eerst bij eenkomt, is geen afspiegeling van de bevolking. Vele afgevaardig den behoren nog tot de regentenfamilies of zijn van adel. Binnen de Nationale Vergadering, die een grondwet moet gaan ontwerpen, ont staat een felle strijd tussen de federalisten en de unitarissen. De fe deralisten willen dat de steden en gewesten hun macht en invloed moeten behouden, zoals te doen gebruikelijk in de oude Republiek. De unitarissen willen een sterk centraal bestuur. Na veel geharrewar komt op 23 april 1798 de eerste Nederlandse grondwet tot stand. Een uitvoerig en onwerkbaar stuk. Men wil veel te veel tegelijk. Bovendien staat het stuk bol van revolutionaire leuzen en ideeën waar in de prak tijk niets mee gedaan kan worden. De Republiek wordt verdeeld in departementen. De gehele kop van Noord-Holland inclusief Castricum vormt het departement Texel, met Alkmaar als zetel van het bestuur. Nuhout van der Veen wordt als afgevaardigde van dit departement voor de Nationale Vergadering in Den Haag gekozen. Een staats greep onder leiding van Daendels is nodig om een en ander in te voe ren. De Bataafse vloot wordt met een voor die dagen ongekende voort varendheid weer opgebouwd. De officieren, bijna allen oranjegezind, worden vervangen door pro-Fransen. Dit komt de vloot duur te staan tijdens de slag bij Camperduin in oktober 1797. De vloot onder com mando van admiraal De Winter wordt letterlijk door de Engelse vloot van de zee weggeblazen, mede door de onbekwaamheid van offi cieren en commandanten. Deze admiraal was in de winter van 1795 nog brigadegeneraal in het Franse leger. Dit betekent het einde van twee eeuwen maritieme macht. De Tweede Coalitie (1798-1802) Na de bezetting van de Republiek viel de Eerste Coalitie snel uiteen. Pruisen sloot reeds in april 1795 de vrede van Basel. Ook Oostenrijk werd na een reeks van vernietigende nederlagen in Noord Italië ge dwongen de vrede van Campo Formio te sluiten in 1796. De neder lagen waren hoofdzakelijk veroorzaakt door het optreden van een jonge Franse generaal Napoleon Bonaparte. Ondanks onderhande lingen met de Fransen te Rijssel zette Engeland alleen de strijd voort, vastbesloten de expansiedrift van het revolutionaire Frankrijk in te dammen, ervan overtuigd dat dit alleen via de wapenen bewerkstel ligd kon worden. Engeland had grote problemen met Oostenrijk over rente en aflossingen van de oorlogsleningen, verstrekt tijdens de Eerste Coalitie. Voor Oostenrijk was Campo Formio echter geen vre desverdrag maar een wapenstilstand. Oostenrijk had tijd nodig zich te herstellen van de nederlagen. Grote initiator en dirigent van de Tweede Coalitie was de Engelse minister van buitenlandse zaken Lord Grenville, hierin bijgestaan door zijn premier William Pitt. De Franse expansiedrift nam in 1798 grote vormen aan. De Bataafse Republiek, Zwitserland, een groot 4

Tijdschriften Regionaal Archief Alkmaar

Jaarboek Oud Castricum | 1999 | | pagina 4