De begraafplaats van Duin en Bosch
Toen het provinciaal psychiatrisch ziekenhuis Duin en Bosch in 1909
in gebruik werd genomen, was de organisatie zodanig geregeld dat
het helemaal in de eigen behoeften kon voorzien. Op bijna geen en
kele wijze was men afhankelijk van de omgeving. In de centrale werk
plaats werd de benodigde elektriciteit opgewekt, men beschikte over
een wasserijEen ingenieus systeem zorgde ervoor dat de fecaliën
en het was- en afvalwater via een apart riool over de zogenaamde
vloeivelden werd verspreid teneinde de schrale duingrond nog enigs
zins vruchtbaar te maken. Een smalspoor verbond de paviljoens on
derling: het maakte het vervoer van voedsel, gewassen kleding en
andere zaken mogelijk. De tramlijn naar het station Castricum maak
te Duin en Bosch tot een dorp op zich.
En er was de begraafplaats.
In het begin van de 20e eeuw heerste in wetenschappelijke psychia
trische kringen de opvatting dat de psychiatrie het meest duidelijk
gedefinieerd kon worden als de leer der hersenziekten.
De deskundigheid van de psychiater was gelegen in zijn kennis van
de anatomie der hersenen. Het bestuderen van de microscopische
anatomie van de hersenen van overleden patiënten bood de moge
lijkheid uiterst geringe afwijkingen te ontdekken die men in samen
hang met de waargenomen ziektebeelden trachtte te brengen.
Dat verklaart de betekenis van de Duin en Bosch begraafplaats, maar
sterker nog van het gebouw dat zich bij de ingang bevindt: het ana-
tomiegebouw. Het gebouw met de voor de architectuur van het zie
kenhuis zo karakteristieke 'vakwerkstijl'.
De volgorde van de bouw van het ziekenhuis was als volgt: eerst
werd de tramlijn gerealiseerd, daarna de twee opzichterswoningen
aan de zuidkant van het ziekenhuis en daarna het gebouw voor ana
tomie. Daarin bevonden zich: "een lokaal voor het opbaren van de
overleden patiënten, een vertrek met een katafalk voor de begrafe
nissen en een wachtkamer voor de familie van de overledene. In de
andere helft van het gebouw was de sectiekamer en daarnaast twee
vertrekken voor het laboratorium. Een van die vertrekken was be
stemd voor het macroscopisch bewerken van preparaten, het twee
de voor het vervaardigen en bestuderen van microscopische prepa
raten. Een donkere kamer voor fotografie sloot zich hierbij aan, ter
wijl op een zolder de gelegenheid was tot het inrichten van een mu
seum voor het tonen van buitengewone hersenweefsel-coupes"al
dus dr. J.W. Jacobi in zijn secure rapportage in het jaarverslag van
1909.
Bijzondere betekenis
De begraafplaats is gelegen aan de oostzijde van het ziekenhuister
rein. In cultuurhistorisch opzicht is het een belangrijke plaats omdat
het een beeld geeft van de bejegening van de overleden patiënten en
van de personeelsleden die er een laatste rustplaats kregen.
De opmerkelijke hiërarchie die er bestond rondom de plek waar ver
pleegden en functionarissen begraven werden, schetsen de opvattin
gen van destijds. Er zijn graven van mensen die in de geschiedenis
van Duin en Bosch en de Castricumse gemeenschap een belangrij
ke functie vervulden, maar ook graven van jonge mensen waarvan
het overlijden diepe indruk maakte bij de Bakkumse bevolking.
De begraafplaats was verdeeld in twee afzonderlijke gedeelten: één
deel was bestemd als algemene begraafplaats en het andere deel was
voor rooms-katholieke overledenen. In beide delen waren drie klas
sen te onderscheiden. De eerste klasse was voor hogere en middel
bare ambtenaren, de tweede klasse voor het overige personeel en de
derde klasse voor de patiënten.
Als de Commissie van Bestuur daarvoor toestemming verleende, was
het geoorloofd de lijken van de leden van het gezin van het perso
neel, met inachtneming van de bovenvermelde klasseverdeling, hier
te begraven. Een begrafenis vond in de regel plaats tussen 10 en 12
uur.
Alle overledenen werden naar de begraafplaats gedragen: bij de ter
aardebestellingen in de le en 2e klasse door tien, en bij begrafenis
sen in de 3C klasse door acht dragers. De dragers werden door de ge-
neesheer-directeur uit het verplegend personeel aangewezen. De voor-
Door de oude graven, de schelpenpaadjes en de monumentale iepen geeft de niet meer in gebruik zijnde begraafplaats een mysterieuze en
rustige sfeer.
29