Zinneprent op Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap.
te zich niet alleen in de gerechtelijke vervolging van kleine inciden
ten, waarbij burgers, veelal onder de invloed van alcohol, openlijk
hun Oranjeaanhankelijkheid betuigden, maar ook in de oprichting
van een officieel ambtelijk spionagecircuit, bestaande uit Commissies
tot Binnenlandsche Correspondentie. Achter deze onschuldige naam
ging een netwerk schuil, waarin bestuurlijke colleges elkaar vrijwel
dagelijks schriftelijk op de hoogte hielden van plaatselijke politieke
activiteiten, met de vraag of men die kon dulden en de maatregelen,
die hiertegen genomen moesten worden.
Een vorm van activiteit van deze commissies was het tegengaan van
ongewenste pamfletten en drukwerken, die bij aantreffen in beslag
werden genomen, waarna tegen de verspreider en de maker, als die
bekend waren, een vervolging werd ingesteld. Een voorbeeld van
wat zoal de toorn van deze overheidsinstanties kon opwekken is de
inbeslagname begin 1799 van gedrukte bescheiden te Buiksloot.
Hieronder bevonden zich manuscripten van enkele toneelstukken,
die niet zozeer om het etaleren van Oranjesympathie misnoegen had
den gewekt, maar veeleer door het op de hak nemen van de bestuurlijke
autoriteiten. Een voorbeeld van de satirische tekst van één van deze
toneelstukken treft de lezer elders in dit artikel.
"Staatkundige Samenspraak" door J. Bruijn
Een burger genaamd Klapwiek en een kamerbewaarder met de
naam Apollionnetje(!) betreden een toneel, waarop de Bataafse
maatschappij als hel wordt voorgesteld, met echter een gedeel
te ingericht als een vergaderruimte.
Klapwiek tegen Apollionnetje: Wel verbaast en verschriklyk!
Wat al Committeés! Hier een Committé, daar een Committé,
ginter een Committé! Men kan geen voet verzetten, of men
struykelt over een Committé. Als het Vaderland nu niet behou
den word, dan weet ik het niet"
Klapwiek, als hij op het toneel satan (Lucifer) en een handlan
ger ontwaart, beiden gekleed als Bataafse bestuurders, met de
bekende sjerp en steek en bovendien een bril, om geleerdheid
te suggereren: Wel jemini Joosje! Dit is een mooy Committé!
En ei kyk, wat aardige Commitésleden. Wel, die zien er grap
pig uyt"
De dialoog spitst zich vervolgens toe op een advies dat Klapwiek
van Lucifer wil krijgen, over hoe hij in de regering kan komen.
Klapwiek noemt enkele van zijn verdiensten, die het verkrijgen
van een zetel in de regering wellicht vergemakkelijken. Hij heeft
geld en draagt een knap kostuum.
Hij betwijfelt echter of hij verstandig genoeg is, want zijn om
geving noemt hem een zot.
Lucifer: "Wel nu, laat dat zoo zyn, des te grooter kans hebt gy,
om aan 't roer van de staat te komen".
Om carrière te maken acht Lucifer het nuttig dat Klapwiek elke
dag een ander kostuum draagt.
Klapwiek: Wat je zegt? Zou er dat goed voor wezenWel dan
laat ik hier nog twee pakken by maaken. Maar Burger, alle dag
een ander pak: dat strookt immers niet met de Gelykheid, met
de Burgerlyke vryheid".
Lucifer: "Daar moet het niet meede strooken".
Klapwiek: Maar elk heeft de woorden in de mond".
Lucifer: "Gy moet ze ook onophoudelyk in den mond hebben,
maar er nooyt naar doenV'
Klapwiek: "Welfoey, dat zoufalsch zijn".
Lucifer: "Wanneer gy er zo over denkt, komt gij niet in de
Regeering. Begryp dat woorden geen kleederen zyn: de eersten
moet gy gebruiken, en de laatsten aantrekken"
Als voorwaarde om in de regering te komen noemt Lucifer ver
volgens het deelnemen aan de vele clubs, sociëteiten en grond
vergaderingen. Klapwiek bekent, dat hij zich daar nooit ver
toont, omdat hij bang is te moeten spreken en niet zou weten
wat hij moest zeggen.
Wel heeft hij veel discussies over de staatkunde aangehoord,
soms tot diep in de nacht, in gezelschappen bij hem thuis.
Lucifer: Dat wil ik gelooven, maar verstaat gy die Predikatiën
ook?"
Klapwiek: Wel om je de waarheid te zeggen, neen! Hier en
daar is er zo een enkel woord in, dat ik versta, zoals Vryheid.
Gelykheid, Broederschap, Vaderlands liefde en dergelyken,
maar van het overige begryp ik net zo veel als myn kat. Evenwel
hoor ik het gaarne, want kyk, die woorden worden op zulk een
verschrikkelijke mooy en toon uytgesproken, dat er een men-
schen hart van verdaagt. Somtyds klinken ze ook net of het don
derde, en vooral, als het wat laat in de nagt word, want dan is
het stil, begryp je?".
Na enige verdere discussie geeft Lucifer als advies:
"Vervoeg u daaglyks in de Vergaderingen van dit volk! Steek
den buyk vooruyt, den kop in de hoogte, vlieg de Predikstoel op,
breid de Armen uyt, verhef uw stem, en predik uyt al uw magt
over de Vryheid, Gelykheid en de BroederschapV'
Klapwiek: "Wel, daar sla ik een gat van in den Hemel! Ik pre
diken? Ik, in een Volksvergadering het woord voeren! Wel, de
Burgers! Zy zouden my uytlachen"
Lucifer: "En waarom zouden ze u uytlachen?"
Klapwiek: "Wel, geen mensch zou myn Predikatie verstaen, en
by myn ziel! Ik zelf ook niet".
Lucifer: Toen gy, zoo als gy zegt, die Burgers uyt de Club, aan
uw huys hebt hooren Prediken, toen verstond gy ze ook niet.
Maar hebt gy ze toen uytgelachenT
Klapwiek: "Wel neen! In 't geheel niet".
Lucifer: "Welnu, evenmin zullen ze ook u uytlachen en wij kun
nen u zelfs verzekeren dat hoe minder zy van uwe redenvoerin
gen of aanspraaken verstaan ofbegrypen, hoe minder zy er om
lachen zullen"
Klapwiek: "Kyk, als dat zoo is, dan ga ik op de Preekstoel"
Lucifer: Het is voor u de naaste weg, om in de Regeering te
komen. Alleenlyk draag zorg, dat men u weinig of liever in het
geheel niet begrypt; uytgezondert de berugte woorden van
Vryheid, Gelykheid en Broederschap! Maar appropo, hebt gy
een goede stem?"
Klapwiek: "Een stem als een klok. Kyk ik ben er niet groots op,
want het is een gaaf van onzen Lievenheer, maar ik kan schreeu
wen, dat men het een halfuur verre hooren kan"
Lucifer: "O! dat is by uytstek. Maar hebt gy noch al veel varia
18