het kapittel van St. Marie in Utrecht zijn overdragen (7). Ook is
er geen indicatie, dat Velsen de moederkerk zou zijn. Als zodanig
komt Heemskerk wel en Castricum niet voor op de lijsten in een
sacramentarium van het klooster Echternach uit de 1 le eeuw. De
strijd om het bezit van de 'Echternachse kerken', waartoe de
kapel 'Hemezenkirica, of Emecekirca' behoorde, gevoerd door
de abdij van Echternach (waar Willibrord stierf als abt), de
bisschop van Utrecht (waarvan hij de eerste bisschop was) en de
Hollandse graven werd ten gunste van de laatsten beslist. Of de
Heemskerkse kapel werkelijk een dochter van Velsen was is niet
zeker; de bisschop van Utrecht beschouwde haar als een aan het
bisdom behorend soort wildgroei (8).
Nu was in de 12e en 13e eeuw het collatierecht van de parochies
van Heemskerk en Castricum in handen van de Heren van
Haerlem. ambachtsheren van beide dorpen. Zij bezaten reeds in
1100 landgoederen in Heemskerk en onderhielden een nauwe
relatie met de abdij van Egmond. Allard van Haerlem is daar abt
geweest (1105-1120) en minstens vier familieleden monnik.
Allard van Haerlem, die van zijn voorganger Steven moest
trachten een gevecht met de buren van Castricum in der minne te
schikken, slaagde daar niet erg in. Als abt heeft hij later nog veel
last van hen ondervonden bij pogingen de abdijgronden tegen
overstromingen te beveiligen (10).
Na het uitsterven in mannelijke lijn, vervielen de rechten van het
geslacht van Haerlem aan de grafelijkheid. Graaf Willem 111
droeg op 2 april 1319 'de ghifte van die kercke van Heemskerck'
over aan de Commandeur van St. Jan te Haarlem. De Heren van
Assendelft werden beleend met de heerlijkheden Heemskerk en
Castricum en met het collatierecht van de kerk van Castricum.
De van Haerlems zijn mogelijk de opvolgers geweest van een
geslacht, waartoe Emece - een in die tijd meer voorkomende naam
- behoorde, de stichter van Emecekirica. Hij zou ook de kerk
Castricum gesticht kunnen hebben (8.40). Opvallend daarbij is de
overeenkomst tussen de namen Heemskerk en de op geestgrond
gelegen buurtschap Heemstede, 'woonplaats van Emece'.
Heemstede behoorde tot de banne Castricum, maar welgestelde
'buren' konden zeker land in andere dorpen bezitten. Daarente
gen kan de kaarsrechte banscheiding een aanwijzing zijn. dat de
grens eerst later definitief werd vastgesteld bij de aanleg van de
Korendijk in de 12e eeuw.
Sint Pancras
De schutspatroon van de parochie, St. Pancratius, behoort tot de
groep martelaren uit de christelijke oudheid, die in de middel
eeuwen opnieuw zeer populair werden. Op het martelaarsgraf van
Pancratius, volgens de overlevering in het jaar 304 op 14-jarige
leeftijd onder keizer Diocletianus met het zwaard onthoofd, liet
paus Symmachus omstreeks 500 een basiliek bouwen. Vanaf dat
tijdstip nam de verering van St. Pancratius sterk toe, ook buiten
Rome.
In de frankische tijd werden bepaalde heiligen in het bijzonder
door adellijke geslachten vereerd. Tot deze ridderheiligen be
hoorden St.Joris, St.Catharina (Van Assendelft) en St.Pancras.
De verering van de laatste is sterk gestimuleerd door de oost-
frankische koningen. Vanuit de door hen gestichte kapellen
raakte St. Pancras in het noordwesten van Duitsland en in het
bisdom Utrecht bekend (9). Van de talloze kerken en kapellen in
het bisdom van omstreeks 1100 -1400, zijn er 24 bekend als
gewijd aan St. Pancras. Hiervan is minstens de helft, waaronder
vier slotkapellen, door de adel gesticht of in bezit gehouden.
De patroonheilige van de parochiekerk van Castricum wordt ten
onrechte wel eens in verband gebracht met de abdij van Egmond.
In een nogal onduidelijke beschrijving van een gebrandschilderd
raam in de (nieuwe) Pancratiuskerk. waarop de schutspatroon is
afgebeeld lezen we: 'Pancratius werd in Nederland vooral bekend
door de abdijen van Egmond en Utrecht)?). Castricum kreeg van
de abdij Pancratius als patroon toegewezen'.
Nu werd in het bisdom de feestdag van St.Pancras 12 mei) vanaf
de 12e eeuw tot 1525 als een zondag gevierd, een festum fori. Op
de kalender van het kerkelijk jaar in de abdij van Egmond. komen
naast de algemene feesten van de kerk en van de lokale heiligen
Adelbert en Jeroen, ook de feesten van het bisdom Utrecht voor,
waarbij echter Pancratius, Remigius en Lebuinus ontbreken (10).
Beschouwen we het gebied, dat geografisch omschreven kan
worden als het stroomgebied van de vroegere veenrivieren de
Afbeelding 2
Het koor aan de zuidzijde vóór 1953, archief Architectenburo
Rappange b.v.
Afbeelding 3
Zuidgevel westzijde vóór 1953, archief Architectenburo Rappange
b.v.
Schermer en de Wogmer, waar dochterkerken van Heiloo ont
stonden: Alkmaar, Oudorp. Vronen. Schermer. Mijsenen Wognum.
De abdij van Egmond, die van de graven van Holland de oude
Echternachse mater Heiloo met deze dochterkerken had verkre
gen. breidde in dit gebied het aantal parochies uit en stichtte in
haar eigen omgeving ook een aantal kerken en kapellen. Als
patroonheilige komt St. Pancras hier niet voor, behalve dan bij de
kapel 'Sinte Pancraes', in 1487 tot parochiekerk verheven. Maar
Sint Pancras ligt bij het in 1297 verwoeste dorp Vronen. Vronen
duidt op een 'heerlijk' domein, zodat de kapel zijn patrocinium
vermoedelijk te danken heeft aan de adellijke bezitter al voordat
de abdij er zeggenschap kreeg. Zo ondersteunt ook de naam van
de patroonheilige van Castricum de opvatting, dat we te maken
hebben met een heel oude en mogelijk door een adellijk heer
gestichte parochie.
