Heemstede te Castricum
Heemstede te Castricum betekent eigenlijk gewoon woonplaats
of domicilie te Castricum. Een andere betekenis van Heemstede
is volgens het Middel-Nederlandsch Handwoordenboek de
plaats, waar het gericht over bijzondere landsaangelegenheden
gehouden wordt en ook de terechtzitting of rechtbank zelf.
Heemstede is de naam van een zeer oude buurtschap van
Castricum, gelegen tegen de grens met de gemeente Heems
kerk aan de Maer- of de Korendijk. Genoeg aanleiding dus om te
proberen wat meer inzicht te krijgen in de historie van dat ge
bied.
De Geest Heemstede
De stuwwallen en de strandwallen zijn de eerste gebieden in
Noord-Holland geweest, die bewoond werden. Men vestigde
zich voornamelijk op de randen van de hoge gronden en begon
vandaar met de ontginning van het aangrenzende gebied. De
akkers op de strandwallen, geesten genaamd, combineerde men
met graslandgebruik in de lagere vochtige strandvlakten.
Bij de ontginning van de strandvlakten stuitte men op allerlei
natuurlijke obstakels, als geulen, kreken en stroomwallen. Met
de verkaveling en de waterhuishouding moest hierop worden
ingespeeld. Hierdoor ontstond er een onregelmatig verkave
lingspatroon, dat zo typerend is voor een groot deel van de pol
ders in Kennemerland.
Afbeelding 1
Gedeelte van de kaart van Beverwijk en omstreken anoniem
Coll. Bodel Nijenhuis. Univ. bibl. Leiden. Op deze kaart uit
1650 springt de geest Heemstede aan de Korendijk er duidelijk
uit.
Heemstede is zo'n oude geest, van waaruit de ontginning van
het omliggende gebied plaats vond. De naam Heemstede komt
al vroeg voor in de geschriften, dank zij het feit dat graaf
Dirk II een hoeve te "Heemstede" schonk aan de abdij van Eg-
mond. De schenkingsakte dateert uit omstreeks het jaar 980.
De geest van Heemstede wordt omgeven aan de zuidzijde door
de Korendijk, die weer aansluit op het in verlengde van de Ko
rendijk gelegen Heemstederdijkje, aan de westzijde door de
Heemstederweg, ook wel Schapenakker genoemd en aan de
oostkant door de Buytendijk (zie afbeelding 1).
Tegenwoordig bestaat de geest grotendeels uit weidegebied,
maar de bodem bestaat uit zandige stroomwalgrond. Het gebied
ligt ongeveer 1 meter hoger als het omringde land.
De geest Heemstede en de noordelijker geesten Oosterbuurt en
Noorteinde werden beschermd tegen het water, dat via de Die
of D'ije opgestuwd kon worden, door een aaneengesloten bedij
king, bestaande uit de Korendijk, Kerkedijk en Bogaardsdijk.
Het gebied ten oosten van deze dijken was het z.g. "Buitendijks"
land.
De Korendijk vanaf de binnenduinrand aansluitend op de geest
Heemstede en het Heemsterdijkje, ligt op de oude grens tussen
Castricum en Heemskerk.
Buurtschap Heemstede
Soms droegen de Graven voor bepaalde delen van hun gebied
aan edelen een stukje bestuursmacht over. Aan het bezit van
een dergelijke "heerlijkheid" waren allerlei voordelen verbon
den.
De heren benoemden schout en schepenen en genoten een aan
deel in de door hen opgelegde boetes.
Castricum telde vijf buurten: Kerkbuurt, Oosterbuurt,
Heemstee, Noorteinde en Kleibroek. Per buurt werd een sche
pen benoemd. De schout met zijn vijf schepenen, geassisteerd
door armmeester, kerkmeesters, molenmeesters en
weesmeesters bestuurden het dorp.
In 1791 werd chirurgijn Jacob Drost schepen van de buurt
Heemstede. Schout en schepenen vaardigden in 1782 een veror
dening uit, waarin de ingezetenen van Oosterbuurt en Heemste
de verplicht werden om een deel van de oude Heerenweg vanaf
de Korendijk, de Heemstederweg en verder alle overige binnen
wegen in de Oosterbuurt gelegen gezamenlijk te onderhouden.
De zorg voor de wegen op Heemstede komt ook tot uitdrukking
in een keur (politieverordening) van Castricum. Een boete wordt
gesteld van 42 Kennemer schellingen op overtreding van het
verbod om met wagens, karren of andere rijtuigen buiten het
karrespoor te rijden, anders dan om te passeren "op de laen, leg
gende op Heemstee".
In de Oosterbuurt, Kronenburg en Heemstede stonden in 1857
30 huizen en 17 schuren. Op de geest Heemstede zelf hebben
nooit meer dan 6 woningen gestaan. Binnen het gebied van de
geest staan nu nog twee boerderijen, één aan de Kerkedijk en
één aan de Korendijk. De boerderij aan de Kerkedijk heet nu
"de Groene Klaver" maar heette vroeger net als de boerderij
aan de Korendijk "Heemstede" (zie afbeelding 2)
Uit oude kaarten blijkt dat waar nu nog de boerderij Heemstede
staat al vanaf de 17e eeuw bewoning is geweest. In 1732 woon
de daar Cornelis Pieterz. Adrighem en in 1737 diens zoon Pieter
Cornelisz. Adrighem. In laatstgenoemd jaar verkocht deze al-
22
