-23-
Een Rotterdams planetarium
Om meer te weten te komen over
de Leidsche Sphaera gaan we eerst
terug naar het zeventiende-eeuwse
Rotterdam, naar de persoon van
Adriaen Vroesen. Vroesen
behoorde tot een rijk regen-
tengeslacht. In 1664 werd de jonge
Adriaen Vroesen secretaris van de
Rotterdamse vroedschap, het
stadsbestuur waarin zijn vader
burgemeester was. Toen deze in
1669 overleed werd Adriaen in
diens plaats burgemeester (2) en
volgde zijn broer Willebrord hem
op als secretaris.
Adriaen Vroesen werd geboren te
Rotterdam in 1641, als zoon van
Johanna Snel van Royen en
Adriaen Vroesen. Zijn moeder
Johanna stamde uit geleerde
kringen, haar vader en grootvader
waren hoogleraar aan de Leidse
universiteit. Beide heren gaven in
Leiden onderwijs in de sterren-
kunde.
Leidsche Sphaera, prent uit een beschrijving van 1711
De jonge Adriaen Vroesen had zijn belangstelling voor de astronomie dus niet van een
vreemde. Maar waarom Vroesen als burgemeester zo'n kostbare sphaera liet bouwen is
niet helemaal duidelijk, maar mevrouw E. Dekker, die onderzoek naar de sphaera heeft
gedaan, meent dat Vroesen met de bouw van de sphaera zich liet gelden als een soort
beschermer van de 'vrije consten' en hij onderstreepte met zo'n kostbaar apparaat
tevens zijn vooraanstaande positie in de stad Rotterdam.
Het gebruik van kosmische voorstellingen om macht en aanzien tot uitdrukking te
brengen was in de zeventiende eeuw niet ongewoon. Een mooi voorbeeld is het
Amsterdamse stadhuis (paleis op de Dam), de Burgerzalen werden versierd met twee
prachtige in marmer en koper uitgevoerde sterrenhemels, ter meerdere glorie van het
Amsterdamse stadsbestuur.
De Leidsche Sphaera is ook zo'n pronkstuk, gebouwd tot eer en vermaak van Adriaen
Vroesen. Qua omvang was deze sphaera de grootste die in de 17e eeuw werd gebouwd
en die zich onderscheidt van andere planetaria uit die tijd omdat niet alleen de
bewegingen van de planeten, maar ook de bewegingen van de maan en de manen van
Jupiter te zien zijn.
Historisch Niedorp, informatieblad 2016 nr. 1
