te zien dat de nederzetting achter de Noordduinen van het eiland op een stuk
buitendijks wad ligt. Zo'n stuk wad of kwelder heet in Oost-Friese waddengebieden nu
nog een heller.' Aldus Jan Bremer. Men zou dat terug kunnen vinden in het boek
'Zeshonderd jaar water en land' van Henk Schoorl, biz. 98. Men leest daar, in een
uitgebreide voetnoot, dat een wad of een kwelder in Oost-Friese waddengebieden nog
'hier en daar' een heller wordt genoemd. Even aangenomen dat deze 'hellers' van de
Noord-Duitse kust een verbastering van kwelders zouden zijn, betekent dat nog niet
dat er op het voormalige eiland Huisduinen ook behoefte was om die merkwaardige
term te gebruiken. En dan nog slechts op een plaats. Jan Bremer heeft deze
uitzonderlijke term, met dank aan zijn vroegere vriend Henk Schoorl, toch als de
verklaring voor de naam Den Helder geponeerd. Het leek mij wat vergezocht om de
migratie van zo'n Noord-Duitse term zomaar aan te nemen. Maar in elk geval is deze
zienswijze oorspronkelijk.
Van Helder tot Elders
Omdat er naar mijn gevoel een betere verklaring mogelijk moet zijn, heb ik me daar
enige tijd mee beziggehouden. Mijn ingang tot de problematiek wijkt nogal af van de
gangbare. Tot dusver probeert men in het algemeen de plaatsnaam zo te fileren dat er
iets ontstaat dat met de aard van de directe omgeving te maken heeft. Bijvoorbeeld de
ondergrond voor de nieuwe vestiging. Of men blijkt bijzonder gei'nteresseerd in zo'n
onderdeel als 'hel'. Ik geef er de voorkeur aan om een min of meer zuivere taalkundige
analyse te maken. Den Helder eindigt op 'der'. We kennen meer plaatsen in onze taal
die daarop eindigen. Ik noem er hier een paar: zolder, kelder, polder, Den Dolder en
Den Dulder. Drie zakelijke namen en twee toponiemen. Waar komen die namen
vandaan? Zolder van solre, kelder van kelre, polder van poire, Den Dolder van dolre
en Den Dulder uit Overijssel van thulre. Zo krijgen we mijns inziens van Helder de
voorganger helre, naar analogie van de genoemde voorbeelden. Betekent dat 'helre'
iets? We kijken in het 'Middelnederlandsch handwoordenboek' van Verdam. Daar staat
een verwijzing in van 'helre' naar 'elre'. En wat lezen we bij dat 'elre'? Dat betekent
'elders'. Het lijkt er nota bene nog heel aardig op. Zo kunnen we dus de Helderbuurt
verklaren met de Buurt Elders.
De hoofdzaak
Het grappige is dat 'helder' zelf ook in het handboek van Verdam een plaats heeft
gekregen en dat men van daaruit verwezen wordt naar 'elder' en vervolgens weer naar
elders. Heel toevallig en totaal onverwacht, zag ik ineens dat 'helder' staan. Daarom
ook nog maar eens gekeken in het zeer uitgebreide 'Woordenboek der Nederlandsche
Taal', het WNT. En warempel, ook daarin vind je 'helder' met een verwijzing naar
elders. Vanuit de aloude Kerkbuurt in Huisduinen zagen ze dus een andere buurt
'elders' ontstaan. Heel plausibel, maar het klinkt wat te afstandelijk om dat helder in
die betekenis dagelijks te gebruiken. Het blijkt echter dat we nog een klein maar
belangrijk stapje kunnen doen. Op het internet vindt men ergens onder dat 'elders' een
veelzeggend zinnetje: 'Ic en quam hier elders om nyet'. Dat wordt vertaald met 'Ik
kwam hier voor niets anders'. Men ziet hoe dat 'elders' gemakkelijk als 'anders'
gei'nterpreteerd kan worden. Eigenlijk geen wonder. Want in het handboek van Verdam
heeft zelfs dat 'el' al de betekenis van anders. Een heel mooi voorbeeld is de oude
Historisch Niedorp, informatieblad 2015 nr. 1
