slanke ramen, die zich in een waterlijst verheffen, waren zonder twijfel voor een
tweeledig maaswerk berekend. Het koor was uitwendig, net als de noordzijde van de
absis, met tufsteen bekleed. Net als het koor waren de dwarsbeuken met een tongewelf
overwelfd. De tongewelven doorsneden elkaar zodat een kruisgewelf is ontstaan,
waarvan de houten ribben op houten kraagstukken rustten. Een groot venster waarvan
de breedte een drieledig maaswerk toeliet, doorbrak boven de ingangen van de
zijbeuken de lijn van de gootlijst.
Tevens waren de gevels van de
dwarsbeuken voorzien van twee
spiegels naast elk venster. Aan de
zuidbeuk (achterkant) bevond zich
boven de vensters een nis met een
zandstenen beeldje uit de dertiende
eeuw, vermoedelijk een madonna.
Twee van dergelijke beeldjes,
waarvan de hoofdjes waren
verdwenen, stonden in nisjes aan
elke kant van het grote venster in de
noorder dwarsbeuk. Een vierde
beeldje stond vroeger boven het
grote venster in de noorder
dwarsbeuk, maar is door metselaars
weggegooid toen in de 19e eeuw de
top van de dwarsbeukgevel werd hersteld. Van de twee beeldjes zonder hoofd is het
ene Sint-Pieter en de andere is een bisschop. Wellicht was het weggegooide beeldje
Sint-Maarten, aan wie de kruiskerk gewijd was.
Vanaf de Dorpsstraat tekende Cornelis Pronk in 1730 de
noordoostzijde van de kerk
De rijksadviseurs
De zuilen in de kerk hadden eenvoudige kapitelen en achtkantige voetstukken. Boven
het orgel viel op het houten tongewelf te lezen het jaartal 1546, dat het jaar van
restauratie van het timmerwerk aangaf. In november 1875 stuurden de rijksadviseurs
nogmaals een brief naar het kerkbestuur van Nieuwe Niedorp. Ze wisten inmiddels dat
de kerk gesloopt ging worden en maakten zich enige zorgen over de kunstvoorwerpen
die uit de te slopen kerk beschikbaar zouden komen. Ze schreven: 'Bij de sloop zullen
enkele voorwerpen tevoorschijn komen welke misschien geen bestemming in het
nieuwe kerkgebouw zullen krijgen, maar die evenwel enige aandacht verlangen.'
De rijksadviseurs bedoelden de volgende voorwerpen: 1) De stenen beelden die in de
nissen van de buitenmuren waren geplaatst. 2) Een in het kerkgebouw hangend model
van een scheepje. 3) Twee koperen kerkkronen. 4) De vier houten figuren, geplaatst
aan de gewelfribben van het kruisgewelf. 5) De grote houten borden met opschriften
uit 1652. 6) Het houten koorhek uit 1651
De adviseurs vroegen of deze voorwerpen als ze niet in de nieuwe kerk herplaatst
werden, dan aan het Nederlands Museum van Geschiedenis en Kunst (het latere
Rijksmuseum) afgestaan konden worden. Ook de in de kerk aanwezige grafzerken
Historisch Niedorp, informatieblad 2015 nr. 1
