Kunstvoorwerpen uit de Niedorper kruiskerk
in 1875 voor een habbekrats verpatst
KOtV? OVo\NtFO
door Jan Smit
Achterstallig onderhoud en enkele rampzalige incidenten zoals blikseminslag met
grote schade aan het kerkgebouw en ook het rampjaar 1799, waarbij de Engelse en
Bataafse troepen het halve kerkinterieur in de kachel verstookten en het restant van de
kerk als een zwijnenstal achterlieten, hebben de Niedorper kruiskerk door de eeuwen
heen geen goed gedaan. Aan het eind van de 19e eeuw vergaderde de kerkenraad
menigmaal over de toestand van het kerkgebouw: 'Moeten we gaan slopen of het nog
een tijdje aanzien of er met een restauratie een grote smak geld tegenaan gooien?' Er
werd uiteindelijk in 1875 tot sloop van de oude kruiskerk besloten.
De rijksadviseurs voor de
monumenten van geschiedenis en
kunst hadden met een gedegen rapport
over de bouwkundige toestand van het
kerkgebouw en een inventarisatie van
de aanwezige kunstwerken nog wel
geprobeerd om het kerkbestuur van
sloop te weerhouden. Toen dat niet
lukte, gaven ze het kerkbestuur een
lijst met kunstwerken die nog
aanwezig waren in de kerk en volgens
de adviseurs van grote culturele
waarde waren en goed bewaard
dienden te worden. Het kerkbestuur
heeft alle correspondentie hierover
voor kennis aangenomen en is verder
zijn eigen gang gegaan.
Het waren niet de minsten, die het onderzoek naar de culturele waarde van het
kerkgebouw hebben uitgevoerd: professor Cuijpers, Victor de Huere en David van der
Kellen. In het rapport van 20 September 1875 staat het volgende opgetekend: 'Er zijn
overblijfselen van zeer oude grafzerken, de aanwending van tufsteen in sommige
gedeelten van het muurwerk en vooral ook de drie nog aanwezige beelden in de
buitenmuur van de twee dwarsbeuken tonen aan dat het oudste deel van de kerk dateert
uit de 13e eeuw. De toren zal omstreeks het eind van de 15e eeuw tegen de kerk zijn
aangebouwd.'
Voor de kerkingang aan de noordzijde (Dorpsstraat) heeft men in later tijd een portaal
aangebracht, waarvan de schuine richting in verband zal hebben gehouden met de deur
die in de toenmaals bestaande muur om het kerkhof aanwezig was. Het koor was niet
in steen overwelfd, maar had een houten tongewelf in de vorm van een spitsboog. De
Historisch Niedorp, informatieblad 2015 nr. 1
Tekening van de zuidgevel van de kruiskerk met een
doorsnede van het koor en enkele raamdetails. Deze
tekening hoorde bij het rapport van de rijksadviseurs.
De kerk dateerde uit de dertiende eeuw
