-28-
Voor één dorp was het onderhoud en het bemannen van een kogge vaak veel te zwaar,
vooral door de oorlogstoestanden met de Friezen.
Het zou aardig zijn om de riemtalen van ons eigen gebied te kennen. Maar ik kan
helaas niet meer bieden dan wat verspreide Hollandse gegevens. Zo moest Delft 41
manschappen verstrekken en Rotterdam, met een eigen heerkogge, 25 man. Het kleine
Eemnes, grenzend aan de Zuiderzee had warempel ook zo'n heerkogge. De
belangrijke stad Haarlem bezat er wel tien en werd verder gerekend op 64 riemtalen.
De schout, vergelijkbaar met een politiecommissaris, was meestal aangewezen om de
heervaartlieden op te roepen. Eigenlijk zou deze functie bij de ambachtsheren
thuishoren, maar die verpachtten doorgaans het schoutambt.
We zien het verval van de heervaart in de loop van de 15e eeuw. Er kwam een soort
algemene dienstplicht voor mannen tussen de twintig en zestig jaar die met een wapen
konden omgaan. De heervaartdienst werd later omgezet in een heervaartbelasting. En
van die ene belasting kwam op den duur de volgende, op een enkele plaats heel lang
gebaseerd op de oude riemtalen.
De Wijzends
De bekendste scheiding tussen ambachten en koggen is onze Langereis. Dat water
scheidt zo'n beetje Oost-Westfriesland van West-Westfriesland. Althans naar het
gevoel van velen. Er wonen zelfs mensen in ons gebied die het bestaan van een West-
Westfriesland noordelijk van de Langereis helemaal niet kennen. Een vorige
gemeentesecretaris, afkomstig uit Enkhuizen, was blij dat hij eens in een ander gebied
dan West-Friesland ging werken! Uiteraard heb ik hem graag uit de droom geholpen.
Velen herinneren zich vast wel dat irritante bord aan de A.C. de Graafweg, iets ten
zuiden van de Langereis, waarop werd verkondigd dat men nu 'de regio West-
Friesland' binnenreed. Over het misbruik van het woord West-Friesland of West-Fries
is een boekje open te doen. Het is vreemd, dat de begrenzende functie van onze
monumentale Omringdijk bij velen vaak volledig onbekend blijkt.
Naast topografische vergissingen is er normaliter veel meer sprake van historische
vergissingen. Dat lijdt geen twijfel. Het is zelfs bijna onmogelijk om op historisch
gebied een goed doortimmerd artikel te produceren zonder een vergissing te begaan of
een aanvechtbare opvatting aan te hangen.
Zo las ik in een van de aardige delen 'West-Friesland toen en nu', deel 11, een
opvatting van onze bekende streekarcheoloog Frans Diederik waar ik me niet in kon
vinden. Hij meende dat in de 14e eeuw de naam Wijzend, voor de latere Langereis,
door de West-Friezen in Wisene zou zijn veranderd. Dat leek me een vergissing.
Volgens mij was de naam Wijzend juist ontstaan uit Wisende (ook wel verbasterd tot
Wisene). Daar hebben we over van gedachten gewisseld zonder tot een spoedig gelijk
te komen. Uiteindelijk schoot mij door een simpele vergelijking de definitieve
oplossing te binnen. De oorspronkelijke naam voor een zijdewind als dijk was
'sidewende'. De i verschoof naar een ij. Net zoals ooit een spieker een spijker werd en
Historisch Niedorp, informatieblad 2012 nr. 1
