-27-
af. Of ze dat toen nog helemaal serieus namen? Oorspronkelijk werd een stukje mantel
van Sint Gertrudis - een inmiddels zoekgeraakt relikwie - in een leren zakje door het
gewijde water bewogen. In kruisvorm uiteraard. Dit in alle opzichten gezegende water
werd over de rogge gesprenkeld en verder in schuren en stallen, net zoals in Jabeek.
Alleen hier gebruikte men ook nog allerlei met water gevulde flesjes die overal werden
opgehangen opdat de kracht van het muizenwater niet zo schielijk door verdamping
verloren zou gaan. Tot de jaren dertig was hier sprake van bedevaart vanuit de
omliggende dorpen.
Om nog een paar plaatsen te noemen waar dankzij Gertrudis het fameuze muizenwater
kon worden betrokken: Maasbracht bij Roermond, Amstenrade tussen Sittard en
Heerlen en het gehucht Laar onder Weert. In de laatstgenoemde
plaats werd het te wijden water simpelweg opgeschept uit een poel
naast de Gertrudiskapel. Die blijkt nu gedempt. Zo is zo'n curieus
element, met op z'n minst een behoorlijke toeristische waarde,
helaas verloren gegaan.
Het Zuid-Limburgse dorpje Sint Geertruid mist naar mijn weten al
dit wonderlijke gedoe maar heeft wel een prachtig wapen met een
paar klimmende muizen op een abdisstaf boven een klomp
vuursteen. (Dat laatste slaat op de prehistorische vuursteenmijnen Het wapen van
die in de directe omgeving ontdekt zijn.) Sint Geertruid
Minnedrinken
Om terug te keren naar onze eigen omgeving: er zou ook sprake geweest zijn van een
bijzondere Gertrudis verering in de aloude Friese gebieden! Men heeft echter nog niet
kunnen achterhalen waar dat nou precies op gebaseerd zou zijn. Men heeft wel een
connectie verondersteld met de uitgebreide handel en scheepvaart van de Friezen in de
vroege middeleeuwen. Het typische reispatronaat van Gertrudis zou er mee te maken
gehad kunnen hebben: bescherming van de reiziger. In dat verband kan een bijzonder
merkwaardig gebruik gememoreerd worden: het zogeheten minnedrinken. Voordat een
belangrijke reis werd ondernomen werd er op de verbondenheid van de vertrekkenden
en de achterblijvers een beker wijn gedronken en soms twee. De eerste ter ere van de
heilige en de tweede op een succesvolle reis en thuiskomst. Bij militaire expedities
was het zeker zaak dit niet te verzuimen. Het is eigenlijk nogal verwonderlijk dat er in
Noord-Holland slechts één dorp te vinden is met het echte kerkpatronaat van de heilige
Gertrudis. Dat is Spaarnwoude. En deze plaats is bepaald meer Hollands dan Fries te
noemen. De Hollanders kenden de traditie van de Gertrudisminne echter ook.
Eerherstel
Maar laten we ons nu weer op die oude Niedorper kruiskerk richten. Waarom
Gertrudis als schalkbeeldje? Speelde omstreeks 1500 het reizen hier zo'n belangrijke
rol? Dat is niet erg waarschijnlijk. Het lijkt mij een veel aantrekkelijker idee om
Abbegeerte hier als patrones tegen de ratten en muizen te zien. Naar analogie van dat
kleine Jabeek en andere zuidelijke plaatsen.
Wellicht had men in het Niedorpse op de akkers en vooral in de korenvelden zoveel
schade van de knaagdiertjes geleden, dat de boerenbevolking zich graag onder de
hoede van Gertrudis wilde scharen. Zo'n beeld of beeldje in de kerk had nu eenmaal
